Slavia Meridionalis (Aug 2015)
Slavs in the European reflexion of Iberia. Overview and perspectives
Abstract
Slavs in the European reflection of Iberia. Overview and perspectives The author focuses on presenting the major determinants of the ways in which Slavs have been included/excluded within the European horizon on the part of the inhabitants of the Iberian Peninsula, from Modernity until present-day Iberian-Slavonic cultural encounters. This subject-matter is considered in two of its aspects – on the one hand, newest research trends are discussed; on the other, the author analyses Iberian literary and journalist texts on attitudes towards Slavs. The place Iberians reserved in their reflections on Europe for Slavs – especially from Russia, Poland and the Balkans – was at different times determined by two types of factors: those immanent to any process of “reading the Other,” and those arising from the abundance of ethnic, political and/or national perspectives in which Slavs could present themselves. As a result, ethnic and cultural aspects of Slavonic countries in the common knowledge of Iberians are mixed up with their geographical, national and political connections (as “Eastern Europeans”, “Balkans”, “countries of the former Eastern Bloc and/or Yugoslavia” etc.). Another factor influencing the general trends in the perception of Slavs is geographical distance, making this group an easy target for stereotyping and mythicizing. A category determining the Iberian “reading” of Slavs is also that of the periphery, a notion important (though in different ways) for both the analysed regions. The complex nature of Iberians’ identity had an impact on their relations with Slavs in the 19th and 20th centuries; the resulting attitude, marked as it is by the inferiority/superiority question, was expressed particularly strongly around the process of the 5th EU Enlargement (mid-1990s to 2004), which sealed the emergence of closer Iberian-Slavonic relations intra muros, dating back at least from the collapse of the USSR. These relations were initiated by migrants from the East (who featured in new motives taken up by Iberian literatures), predominantly Ukrainians. Outside of the Peninsula, intercultural encounters took place not in small part as a result of a rapid eastward expansion of Iberian business. Finally, the 21st century saw the establishment and theoretical elaboration of Iberian-Slavonic comparative research. Activities of this kind always imply intercultural encounters and thus are well suited to help work out a scholarly and cultural formula that could yield more coherent depictions of Slavs. The newly founded associations, institutions, research and cultural centres – while respecting the complex identity of each of the Slavonic nations – present to their Iberian partners an image of united Slavs. It is this trend that allows the author to move forward the analysis, and proceed from “overview” to “perspectives.” Słowianie w europejskiej refleksji Iberii. Przegląd i perspektywy Autorka artykułu skupia się na przedstawieniu głównych uwarunkowań sposobów włączania/wyłączania Słowian z europejskiej perspektywy przez mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego w okresie od nowożytności po współczesne iberyjsko‑słowiańskie doświadczenia kulturowe. Zagadnienia te prezentuje w dwu aspektach, z jednej strony wskazuje najnowsze kierunki badań w tej dziedzinie, z drugiej – analizuje iberyjskie teksty literackie i dziennikarskie poświęcone postawom wobec Słowian. Miejsca wyznaczane Słowianom przez mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego w ich europejskiej refleksji – przy szczególnej pozycji zarezerwowanej dla Rosji, Polski i Bałkanów – bywały determinowane dwoma typami czynników, immanentnymi wobec każdego procesu czytania Obcego, jak również wynikającymi ze szczególnej mieszaniny etnicznych, politycznych i/oraz narodowych perspektyw, w jakich mogli się zaprezentować Słowianie. W efekcie etniczne i kulturowe cechy krajów słowiańskich mieszają się w przeciętnej wiedzy mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego z innymi odniesieniami: geograficznymi, narodowymi i politycznymi (jak „wschodni Europejczycy”, „Bałkany”, kraje byłego „bloku wschodniego” itd.). Wśród ogólnych nurtów recepcji można również wskazać wpływ dystansu geograficznego, który czyni ze Słowian łatwy cel stereotypizacji i mityzacji. Kolejna kategoria determinująca iberyjskie „czytanie” Słowian to peryferyjność, kwestia istotna (choć w różny sposób) dla obu analizowanych obszarów. Złożoność tożsamości iberyjskiej miała również wpływ na relacje ze Słowianami w XX i XXI wieku. Silniej ta postawa, tak naznaczona problematyką wyższości/niższości, ujawniła się w okresie piątego rozszerzenia Unii Europejskiej (połowa lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku do 2004 roku), które pieczętowało proces bliższych iberyjsko‑słowiańskich relacji intra muros, trwający co najmniej od upadku ZSRR. Ich inicjatorami byli emigranci ze Wschodu (pojawili się na przykład w nowych motywach literatur iberyjskich), przeważnie Ukraińcy. Poza Półwyspem do międzykulturowych spotkań dochodziło m.in. dzięki znacznej ekspansji na Wschód przedstawicieli iberyjskich kół biznesowych. Już w XXI wieku zainicjowano i szeroko rozpropagowano w Hiszpanii i Portugalii iberyjsko‑słowiańskie badania porównawcze. Tego typu działalność, zawsze powiązana ze spotkaniami międzykulturowymi, pomaga w wypracowaniu formuły zarówno badawczej, jak i kulturowej, użytecznej w tworzeniu bardziej koherentnych wizerunków Słowian. Nowo powstałe stowarzyszenia, instytucje, ośrodki naukowe i kulturalne, respektując złożoną tożsamość każdego z narodów słowiańskich, prezentują iberyjskim partnerom również obraz Słowian zjednoczonych. Ta właśnie tendencja pozwala przejść w niniejszej analizie od części pierwszej – „Przegląd” do drugiej – „Perspektywy”.
Keywords
