ارزیابی هزینه چرخه حیات و انرژی بوم‌نظام‌های تولید سویا در استان مازندران

Abstract

سابقه و هدف: انرژی به‌دلیل هزینه‌ها و امنیت عرضه، عامل محدودکننده پایداری کشاورزی است. بخش کشاورزی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان غذای جهان، در دوران اخیر با گرایش به افزایش مصرف انرژی منجر به افزایش هزینه‌های تولید و تأثیرات منفی بر امنیت غذایی و نگرانی‌های زیست‌محیطی شده که جهت غلبه بر این چالش‌های پیش رو، برقراری تعادل بین تقاضا و عرضه انرژی در سامانه‌های کشاورزی و همچنین بررسی عملکرد اقتصادی آن‌ها ضروری است. به‌این ترتیب با در نظر داشتن این مهم که سویا [Glycine max (L.) Merril] گیاهی مهم در برقراری امنیت غذایی است؛ پژوهشی در سال 1398 به‌منظور تحلیل جریان انرژی و بررسی اقتصادی هزینه‌های تولید سویا در سطح استان مازندران انجام شد. مواد و روش‌ها: به‌منظور ارزیابی کارایی اقتصادی و الگوی مصرف انرژی در مزارع سویا، اطلاعات موردنیاز به‌صورت مراجعه حضوری و گفتگوی مستقیم با 301 سویاکار جمع‌آوری شد. ورودی‌هایی که برای برآورد کارایی انرژی هر هکتار زراعت سویا مورد استفاده قرار گرفتند شامل سوخت‌های فسیلی، ماشین‌آلات، نیروی انسانی، بذر، آب آبیاری، الکتریسیته، کودها و سموم شیمیایی بودند. دانه سویا تولیدی نیز به‌عنوان منبع انرژی خروجی در نظر گرفته شد. برای ارزیابی کارایی اقتصادی تولید سویا از رویکرد هزینه‌یابی چرخه حیات (LCC) استفاده شد که به‌این منظور، دروازه مزرعه به‌عنوان مرز سامانه و یک هکتار مزرعه سویا به‌عنوان واحد پایه برای تمام تجزیه و تحلیل‌ها در نظر گرفته شد. هزینه‌های اجتماعی انتشارات علاوه‌بر هزینه‌های ثابت و متغیر تولید که در بیش‌تر پژوهش‌ها به آن‌ها پرداخته می‌شود؛ ارزیابی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در پژوهش حاضر، هزینه‌های اجتماعی انتشار آلاینده‌ها در بوم‌نظام‌های تولید سویا شامل دو بخش: (1) انتشارات در مزرعه و (2) آلاینده‌های ناشی از تولید برق بوده که با استفاده از ضرایب استاندارد تعیین‌شده در مطالعات قبلی برآورد شدند.یافته‌ها: بر اساس نتایج، سوخت دیزل، کودهای شیمیایی نیتروژنه و بذر مصرفی به‌ترتیب با 47/90، 19/61 و 13/53 درصد بیش‌ترین سهم از کل انرژی نهاده‌های مصرفی در تولید سویا را دارا بودند. میانگین بهره‌وری انرژی برای سویا تولیدی در استان مازندران معادل 0/16 کیلوگرم بر مگاژول محاسبه شده که از این نظر، شهرستان‌ گلوگاه با 0/25 کیلوگرم بر مگاژول بهترین و آمل با 0/11 کیلوگرم بر مگاژول بدترین وضعیت را نسبت به سایر شهرستان‌های تحت بررسی داشتند. از نظر نوع انرژی مصرفی، نتایج نشان داد که تولید فعلی سویا در استان مازندران به‌دلیل وابستگی زیاد به منابع انرژی تجدیدناپذیری چون سوخت دیزل و کودهای شیمیایی نیتروژنه پایدار نیست. هزینه چرخه حیات تولید سویا در استان مازندران که شامل هزینه‌های متغیر، ثابت و اجتماعی حاصله از انتشارات بوده نیز به‌طور متوسط به میزان 327/90 دلار بر هکتار برآورد شده که در این بین هزینه‌های متغیر با 299/52 دلار بر هکتار (یعنی حدود 91 درصد) سهم بالایی در تولید سویای منطقه داشته است. متوسط دستمزد پرداختی به صاحبان ادوات و ماشین‌آلات کشاورزی با 141/85 دلار بر هکتار (معادل 47/36 درصد) اولین نهاده و نیروی کار انسانی با 85/77 دلار بر هکتار (معادل 28/64 درصد) دومین نهاده با بیش‌ترین هزینه در تولید بودند که در مجموع حدود 69 درصد از کل هزینه تولید (LCC) سویا را به خود اختصاص داده‌اند. نشر دی‌اکسید‌کربن با 41/16 درصد، سهم عمده‌ای در هزینه‌ اجتماعی حاصله از انتشارات (7/38 دلار بر تن) داشته که این هزینه به‌دلیل مقادیر بالای انتشار آن در پی احتراق سوخت دیزل و مصرف کود اوره در مزرعه بود. نتیجه‌گیری: در مجموع نتایج حاصله از پیمایش 301 مزرعه تحت بررسی نشان داد که تولید سویا در استان مازندران با متوسط کارایی انرژی 2/43، به لحاظ بیلان انرژی توجیه‌پذیر و با نسبت سود به هزینه 1/86 محصولی سودآور در کشاورزی منطقه می‌باشد.

Keywords

• انرژی تجدیدناپذیر
• بهره‌وری اقتصادی
• هزینه اجتماعی انتشارات
• کارایی انرژی
• نیتروز اکسید