Turkish History Education Journal (Oct 2023)
Öğretmen, disiplin ve iktidar: Osmanlı modern eğitim sisteminde bir disiplin cezası olarak sürgün ve sürgün öğretmenler üzerine bir inceleme
Abstract
Sürgün cezası, modern eğitim kurumlarındaki personelin görevlerini belirli bir düzen içerisinde yerine getirmelerini ve bu suretle sistemin sağlıklı bir biçimde işleyişini sağlamak için kullanılan disiplin sağlama araçlarından biri olagelmiştir. Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi eğitim modernleşmesi sürecinde sürgün cezası verilmiş öğretmenlere dair çok sayıdaki vaka örneklerinin ele alınarak incelenmesi; bu konuya ilişkin özgün bilgi ve yorumlara ulaşılması, konunun farklı boyutlarıyla ele alınarak değerlendirilebilmesi bakımından önemli ve gerekli görülmektedir. Bu araştırmanın amacı Osmanlı’da modern eğitim sisteminin çeşitli kademelerinde öğretmen öznesinden kaynaklanan sorunların çözümü ve bir daha yaşanmaması için iktidar erkinin bir tedbir olarak ortaya koyduğu disiplin kurallarından hareketle sürgün cezasına çarptırılmış öğretmenlere dair tarihsel vaka incelemesi yapmaktır. Sürgün öğretmenleri konu alan bu çalışmada incelenen tarihsel döneme ilişkin Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivlerinden temin edilen birincil kaynaklar esas alınmıştır. Araştırma sonucunda Osmanlı modern eğitim kurumlarındaki öğretmenlerin, iktidarın ön gördüğü düzen ve disiplin içinde görev yapmalarını sağlamak için yasa, tüzük, yönetmelik gibi resmi metinlerden oluşan bir mevzuat oluşturulduğu görülmüştür. Öte yandan sürgün, onu yaşayanlar için mevzuattaki anlamından daha fazlasını ifade etmektedir. Hem yasal hem de toplumsal boyutta kısıtlanmış bedenler olarak sürgün öğretmenlerin analizi, modern dönemdeki Osmanlı eğitim anlayışı ve eğitim yönetimi yaklaşımının “öğretmen, disiplin ve iktidar” üçgeninde yeniden sorgulanmasını gerektirmektedir.
Keywords
