Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism (Jun 2004)
Przeszczepy w cukrzycy typu 1 - aktualne problemy i perspektywy
Abstract
Cukrzyca typu 1 jest jak wiadomo chorobą nieuleczalną, wymagającą substytucji insuliną przez całe życie. Jej przyczyną jest bezpowrotne zniszczenie komórek beta wysp trzustki. Od wielu lat trwają intensywne badania nad możliwością uzyskania całkowitego, trwałego ustąpienia objawów cukrzycy. Zniszczone, nieaktywne komórki można zastąpić przeszczepiając całą trzustkę, same wysepki lub komórki macierzyste. Jest to obecnie jedyna metoda umożliwiająca osiągnięcie niezależności od insuliny egzogennej, trwałej normoglikemii, prawidłowej wartości HbA1c bez ryzyka hypoglikemii. Przeszczepy trzustki i przeszczepy wysepek wiążą się jednak z koniecznością stosowania przez całe życie immunosupresji, z toksycznym działaniem leku, występowaniem częstych infekcji oraz procesów nowotworowych. Przeszczep trzustki jest ciężkim zabiegiem chirurgicznym związanym z licznymi zagrożeniami i powikłaniami, znacznie mniejsze ryzyko występuje przy przeszczepach samych wysepek. Od 2000 r. wykonuje się coraz częściej wyłącznie przeszczepy wysepek. Jednym z wiodących ośrodków wykonujących tego typu zabiegi jest Edmonton, gdzie prof. Shapiro opracował tzw. „protokół Edmonton”, który charakteryzuje się stosowaniem niesteroidowych preparatów do immunosupresji, stosowaniem wysepek od co najmniej dwóch dawców oraz powtarzaniem przeszczepów do momentu uzyskania insulinoniezależności. Problemem pozostaje dotychczas fakt pozyskiwania wysepek jedynie od osób zmarłych, trwają jednak intensywne poszukiwania alternatywnych źródeł komórek beta. W chwili obecnej najbardziej preferowane w celu uzyskania wystarczającej ilości komórek wytwarzających insulinę są badania mające na celu rozwinięcie komórek macierzystych z następowym zróżnicowaniem do komórek produkujących insulinę. Wymienione komórki mają nieograniczoną zdolność rozmnażania się, nie byłoby także wówczas konieczności stosowania immunosupresji. Alternatywnymi źródłami komórek beta są komórki uzyskane drogą inżynierii genetycznej, komórki płodowe lub dorosłe somatyczne komórki pnia. Należy jednak zaznaczyć, że komórki macierzyste dorosłych jako komórki produkujące insulinę nie zostały dotychczas jednoznacznie zidentyfikowane. Ważne dla uzyskania lepszych, trwalszych wyników po przeszczepach jest dążenie do uzyskania wystarczającej liczby wysepek, optymalizacja „wzrostu wysepek” w wątrobie, zapobieganie wczesnemu nieswoistemu stanowi zapalnemu, dalszy rozwój wysoko selektywnych, dobrze tolerowanych niesteroidowych preparatów, identyfikacja markerów odrzutu, indukcja immunotolerancji, mikro- i makrokapsulacja wysepek w celu ochrony ustroju biorcy przed atakiem immunologicznym. Na świecie trwają liczne, szeroko zakrojone badania wieloośrodkowe – w renomowanych ośrodkach, działa Juvenile Diabetes Research Foundation International. Mimo stałego postępu do rozwiązania pozostało jednak jeszcze sporo istotnych problemów. Konieczne jest wdrożenie wieloośrodkowych, międzynarodowych badań, mających na celu ustalenie efektów transplantacji, dotyczących normalizacji przemiany materii, prewencji lub zahamowania postępu przewlekłych powikłań oraz przedłużenia czasu przeżycia pacjentów z cukrzycą typu 1 po przeprowadzonym przeszczepie.
