Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (Mar 2019)
XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Habsburg Devleti’nin Şark Siyasetine Dair Perde Arkası Tartışmalar
Abstract
Habsburg ve Osmanlı Devletleri yüzyıllar boyunca siyasi, diplomatik ve kültürel ilişki içinde bulunmuşlardır. 19. yüzyıl ile birlikte Osmanlı topraklarında yaşanan Yunan İsyanı (1821-29) ve Mehmet Ali Paşa İsyanı (1831-41), bir anda tüm Avrupa’nın gündemine oturmuş ve Napolyon’un ardından, bilhassa Metternich’in (1773-1859) büyük çabalarıyla yeniden tesis edilmeye çalışılan Avrupa düzeninde bütün taşları yerinden oynatmıştır. 1815 Kongre Sistemi’ndeki uzlaşı gereği, mevcut Avrupa düzenini muhafaza etme amacıyla, yenilikçi ve ayrılıkçı akımlar ve girişimler karşısında tüm monarşilerin desteklenmesi fikri sebebiyle, bir monarşi olan Osmanlı Devleti de Avrupalı monarşiler tarafından desteklenmelidir. Bu dönemde Metternich’in Osmanlı’dan yana tavır alan devlet politikası Şark siyasetinde önemli bir değişken olmuş ve bu konu siyasi tarihin önemli başlıklarından biri olarak tarihçilerin dikkatini bir hayli çekmiştir. Ancak Metternich’in Osmanlı Devleti’ne dair görüşlerinin nasıl oluştuğu, hangi kaynaklardan beslendiği soruları ise arka planda kalmıştır. Metternich’in kararlarında danışmanı Friedrich von Gentz’in (1764-1832) büyük etkisi bulunmaktadır. Ancak Osmanlı Devleti ile şahsi hiçbir etkileşimi olmamış ve bu konuda eğitimi bulunmayan Gentz’i kim veya kimler bilgilendirmekte ve yönlendirmektedir? Diğer taraftan Habsburg Devleti’nin Şark siyaseti, dönemin şarkiyatçıları tarafından benimsenmekte midir, yoksa eleştirilmekte midir? Tüm bu soruların cevabı için dönemin şarkiyatçılarının konuya bakışlarına, fikir ayrılıklarına ve hatta tartışmalarına bakmak gerekmektedir. Bu çalışmada bilhassa Gentz, Anton Prokesch von Osten (1795-1876), Franz von Ottenfels-Gschwind (1778-1851) ve Joseph von Hammer-Purgstall (1774-1856)’in eserlerinden, hatıratlarından ve mektuplarından ve dönemin dergi ve gazetelerinde yayımladıkları siyasi makalelerinden faydalanılarak 19. yüzyılın ilk yarısında Habsburg Devleti’nin Şark siyasetinin perde arkasındaki tartışmalar anlaşılmaya çalışılacaktır.
Keywords
