واکاوی بازگشت احسان طبری از مارکسیسم: از پنداشت تا واقعیت

Abstract

احسان طبری از سرآمدان جنبش کمونیستی در ایران بود. او با دانش وسیعش در اعتباربخشی به حزب تودۀ ایران و آموزش مارکسیسم به جوانان حزبی، در گستراندن قلمرو حزب به‌ویژه در میان روشنفکران و کارگران سهمی بزرگ داشت. ایمان و پایبندی‌اش به حزب و اصول مارکسیسم چنان مستحکم بود که گمانی از فروپاشی آن نمی‌رفت، اما فروپاشید و با تألیف آثاری نیز بر آن صحه گذاشت. بازگشت از مارکسیسم و اعلام دین‌داری‌اش پرسش‌برانگیز بود. فردی که به‌عنوان نظریه‌پرداز و یکی از پایه‌های اصلی حزب قلمداد می‌شد، چگونه از باوری که نزدیک به نیم سده با آن زیسته و هویتش را شکل داده بود، به آسانی دست کشید؟ هدف این نوشتار بررسی واقعیت این تحول است که با نقبی بر خصوصیات اخلاقی و منش حزبی و سیاسی‌اش، بر پایۀ آثار و خاطرات هم‌حزبی‌هایش که طیفی از موافقان و مخالفانش بودند و نیز متن بازجویی‌هایش از 1362 تا 1364، پاسخی درخور به این پرسش می‌دهد. یافتۀ این پژوهش حاکی از دین‌داری مصلحتی و پناه‌بردن به تقیه برای درامان‌ماندن و صیانت از ایمان و اندوخته‌های فکری‌اش بود که جز از این طریق مقصود حاصل نمی‌شد.

Keywords

• احسان طبری
• حزب توده
• مارکسیسم- لنینیسم
• بازگشت از مارکسیسم