Nûriyye Melâmîleri Divanlarında Yer Alan Bestelenmiş İlâhîler

Abstract

IX. yüzyılda Horasan bölgesinde ortaya çıkan Melâmiyye, XXI. yüzyıla kadar varlığını sürdürmüştür. Hamdûn el-Kassâr’ın (ö. 884) temsil ettiği Melâmetiyye-i Kassâriyye, Hacı Bayram-ı Velî’nin (ö. 1430) halifesi Ömer Dede Sikkînî’nin (ö. 1475) temsil ettiği Melâmetiyye-i Bayramîyye ve Muhammed Nûrü’l-Arabî’nin (ö. 1888) temsil ettiği Melâmetiyye-i Nûriyye olarak 3 dönemde incelenmektedir. Melâmîliğin bu devrelerine dair akademik düzeyde çalışmalar yapılmış olsa da mûsikî yönüne dair çalışmaların çok az olduğu görülmüştür. Bu çalışmanın evreni Nûriyye Melâmîleri, örneklemi ise Nûriyye Melâmîlerine dair mûsikî ile ilgili çalışmaları kapsamaktadır. Çalışmada Nûriyye Melâmîlerinin edebi ve sanatsal yönü araştırılmış, literatür taraması aşamasında Melâmî tekke ve derneklerinde icra edilen ilahilere güfte olarak kaynaklık eden Melâmî Efendilerine ait divanlar incelenmiştir. Çalışmamızın amacı Melâmî divanlarında yer alan ve ilahi formunda bestelenmiş güfteleri tespit etmek ve bu ilahilerin yaygınlığını belirlemektir. Nitel araştırma yöntemi kullandığımız çalışmamızda birincil veri kaynaklarını; Melâmîler tarafından bizzat kaleme alınan divanlar ve yine Melâmî ihvanı ile yapılan görüşmeler oluşturmaktadır. İkincil veri kaynaklarımız ise Melâmîlik hakkında yazılan tasavvuf kitapları, makaleler ve Melâmî derneklerinin resmi sayfalarında yer alan mevcut bilgilerdir. Tespit edilen divanlardaki bestelenmiş ilahiler için ise Melâmî Divanları, Devlet Nota Arşivi, Cüneyd Kosal Nota Arşivi, Divan Makam ve Notam v1.0 (Aytaç ERGEN) programı üzerinden taranmış, eşleşen ilahiler çalışmamıza dâhil edilmiştir. Nûriyye Melâmîlerine ait 14 adet divan incelenmiştir. Bu divanlar Abdurrahîm Fedâî, Ali Örfî, Ömer Lütfî, İştipli Hacı Salih Rıf’at, Abdulmâlik Hilmî, Hulûsi Maksud, Hüseyin Şemsi Ergüneş, Hasan Fehmi Tezdoğan, Üsküplü İsmail Hakkı, Hafız Ahmet Fethî, Hüseyin Sabri Soyyiğit, Ahmet Soyyiğit, Yaşar İhsan Gülver ve Dâvud Yılmaz’a ait divanın arasından 8 tanesinde yer alan 97 adet ilahinin notaya alındığı tespit edilmiştir. Verilerin değerlendirilmesi aşamasında; yapılan bu bestelerin hem Melâmî tekke ve meclislerinde hem de tekke dışında icra edildiği, bu bağlamda Nûriyye Melâmîlerinin edebi ve sanatsal yönünün tekke dışında da etkin olduğu görülmüştür. Araştırmanın sonucunda Abdurrahîm Fedâî Divanında yer alan 1’i nefes, 1’i deyiş (bu nefes ve deyişler ilahi formu altında listelenmiştir), 12’i ilahi olmak üzere toplam 14, Ömer Lütfî Divanında yer alan 1, Salih Rıf’at Divanında yer alan 2, Hasan Fehmi Tezdoğan Divanında yer alan 20, Üsküplü İsmail Hakkı’ya ait olduğunu tespit ettiğimiz 1, Ahmet Fethi Divanında yer alan 26, Ahmet Soyyiğit Divanındaki 21, Dâvud Yılmaz Divanındaki 12, toplamda 97 eserin ilahi formunda farklı bestekârlar tarafından bestelendiği tespit edilmiştir.