پژوهش‌های حفاظت آب و خاک (Mar 2021)
تغییر اجزای فیزیکی ماده‌آلی در اندازه‌های مختلف خاکدانه در یک خاک جنگلی پس از تبدیل به شالیزار و تعیین حساس‌ترین و مقاوم‌ترین جز به تغییر کاربری اراضی
Abstract
سابقه و هدف: فعالیت‌های بشری مانند جنگل‌زدایی، تبدیل اکوسیستمهای طبیعی به زراعی، سوزاندن زیست توده، شخم و کشت و کار، چرای دام، مصرف کودهای شیمیایی دارای تاثیر شدید و منفی بر مخزن کربن آلی خاک هستند. به‌خصوص تبدیل اکوسیستمهای طبیعی به زراعی باعث کاهش مخزن کربن آلی خاک می‌شوند. شناخت نحوه توزیع فضایی کربن آلی در خاک برای درک نقش خاک در سیستم کربن جهانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین هدف از مطالعه حاضر بررسی تغییرات کربن کل و اجزای آن در اندازه‌های مختلف خاکدانه‌های یک خاک جنگلی پس از تبدیل به شالیزار و تعیین حساس‌ترین و مقاوم‌ترین جز به تغییر کاربری بود. مواد و روش‌ها: برای انجام این پژوهش ایستگاه تحقیقاتی صنوبر در استان گیلان انتخاب شد. نمونه‌های خاک از دو کاربری جنگل طبیعی توسکا و شالیزار مجاور آن‌ها در دو عمق (20-0 و 40-20 سانتی‌متر) برداشت گردیدند. در نمونه خاک‌ها خاکدانه‌هایی با اندازه مختلف جدا و مقدار کربن آلی در این خاکدانه‌ها اندازه‌گیری شد. آنگاه کربن آلی در اندازه‌های مختلف این خاکدانه‌ها در هر دو کاربری جزبندی گردید. یافته‌ها: بررسی توزیع کربن آلی در ارتباط با اندازه خاکدانه در دو کاربری نشان داد که با افزایش اندازه خاکدانه محتوای کربن آلی افزایش یافت به‌طوری‌که مقدار کربن آلی در جنگل طبیعی توسکا و اراضی شالیزار (میانگین دو عمق برای هر کاربری) به ترتیب 5/4 و 3/3 برابر در خاکدانه‌های بزرگتر از 2 میلی‌متر (خاکدانه‌های بزرگ) بیشتر از خاکدانه‌های کوچکتر از 053/0 میلی‌متر (پیوند یافته با سیلت و رس) بود. با تغییر کاربری از جنگل طبیعی به شالیزار مقدار کربن آلی در خاکدانه‌ها کاهش یافت. ولی مقدار کاهش در خاکدانه‌های بزرگتر از 2 میلی‌متر (خاکدانه‌های بزرگ) بیشترین و در خاکدانه‌های 053/0-25/0 میلی‌متر (خاکدانه‌های کوچک) کمترین مقدار بود. نتایج جزبندی موادآلی بر حسب دانسیته نشان داد که در هر دو کاربری با افزایش دانسیته، وزن اجزا افزایش یافت. این وضعیت در هر دو عمق و در تمام اندازه خاکدانه قابل مشاهده بود. با افزایش دانسیته درصد کربن آلی کاهش یافت. درصد کربن اجزا به صورت درصدی از کربن کل خاک در تمام اندازه خاکدانه‌ها در اجزای با دانسیته کوچکتر از 2 گرم بر سانتی‌مترمکعب کمتر از اجزای با دانسیته بزرگتر از2 گرم بر سانتی-مترمکعب بود و با افزایش عمق در تمام اندازه خاکدانه‌ها از درصد کربن در اجزای با دانسیته کوچکتر از 2 گرم برسانتی‌مترمکعب کاسته و به درصد کربن در اجزای با دانسیته بزرگتر از 2 گرم برسانتی‌مترمکعب اضافه گردید. با افزایش دانسیته اجزا، نسبت C/N اجزا کاهش یافت. در تمام اندازه خاکدانه‌ها در اثر تغییر کاربری از جنگل طبیعی به شالیزار درصد کربن اجزا به صورت درصدی از کربن کل خاک از اجزای با دانسیته کوچکتر از 2 گرم بر سانتی‌متر مکعب کم و به جز با دانسیته بزرگتر از 2 گرم برسانتی‌متر مکعب اضافه گردید. میزان کاهش از خاکدانه‌های بزرگتر به سمت خاکدانه‌های کوچکتر کاهش یافت. حساس‌ترین جزء به تغییر کاربری جزء نتیجه گیری: تغییر کاربری از جنگل بکر به اراضی شالیزاری تاثیر نامطلوب روی مقدار کربن اجزا در اندازه‌های مختلف خاکدانه داشت. به‌طوری‌که از میزان موادآلی ذره‌ایی آزاد و محبوس شده در خاکدانه ( جز سبک) که نقش بسیار مهمی را در تغذیه کیاه دارند به شدت کاسته شد. که این امر موجب کاهش سلامت خاک و پتانسیل ترسیب کربن در خاک می‌شود.
Keywords
