Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (Jul 2023)
ORTA ASYA HALK HEKİMLİĞİNDE DUA, VİRD VE ZİKİR
Abstract
Asırlar boyu Asya ve Avrupa kıtaları arasında gelişmiş bir ticaret, kültür alışverişini ve medeniyetler arası etkileşimi gerçekleştiren bir köprü görevini yapan Orta Asya, birçok uygarlığın da beşiği olmuştur. Doğal zenginlikleri ve bulunduğu coğrafi konumunun yanı sıra barındırdığı kültür mirası ile de araştırmacılara ve bilim adamlarına geniş kaynaklar sunmaktadır. Bu bölge 18. yüzyıldan itibaren çeşitli yabancı bilim adamları ve araştırmacıların ilgi odağı olmuştur. Onların yapmış oldukları ilmi çalışmalar bu bölgenin kültür mirasını gözler önüne sergilemiştir. Ancak, Sovyetler Birliği döneminde kapalı bir alana dönüşen Orta Asya’nın sahip olduğu kültürel mirası ve tarihi ile ilgili çalışmalar son yıllarda yeniden gündeme gelmiştir. Son zamanlarda Arap harfli tarihi Türk metinleri örneklerinin bulunması yapılması gereken araştırmalara odaklanmamızı sağlamaktadır. Türk dünyasının hem tarihi hem coğrafyası açısından önemli ve büyük kısmına ışık tutan Arap harfli tarihi Türkçe metinlerin gün ışığına çıkarılması ve incelenmesi bizim için büyük önem arz etmektedir. Özellikle Türk Tıp tarihi incelemelerinde Orta Asya’da yazılmış tarihi metinleri bulup incelemek, atılması gereken önemli adımlardan biridir. Zira bir toplumun sağlık ve hastalık anlayışı, sahip olduğu ve yaşadığı kültür değerlerinden ayrı düşünülmemektedir. Bu değerlerden biri de Türk kavimlerinin Kültürü, İslam anlayışı ile hayat felsefesini yansıtan Yesevilik ve Tasavvufi görüşünün ruh ve beden sağlığı için önemli bir eylem olan dualarda ve virdlerde yansımasıdır. Bu doğrultuda XVI. Yüzyıl Köşküncü Han’ın sarayında Baş Hekim olan Sultan Ali Tabîb Horasani tarafından Çağatayca yazılmış “Destûr’ül -‘İlâc” adlı yazma eseri ele alınmaktadır. Metinde, çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar ve klasik yöntemlerin yanı sıra çeşitli dualar ve ritüellerin de kullanıldığı görülmektedir. XVI. Yüzyıl Orta Asya’sında yazılmış olan bu klâsik ve geleneksel tıp kitabında yer alan çeşitli hastalıkların tedavi yöntemleri ve ilaçlar ile kullanılan duaların işlevi ve sebeplerini örnekler ile açıklanmaya çalışılacaktır. Çalışmamızda duanın anlamı, önemi ve geleneksel tıpta yani halk hekimliğindeki etkisini aynı zamanda çeşitli ilmî yayınlardan derlenen yerli ve yabancı kaynaklar temelinde bilimsel tıbbi tedavinin yanında destekleyici, yardımcı bir güç, yöntem olarak dua temelinde kullanılan manevî tedavinin önemi, psikodinamiği, özellikleriyle Türk kültüründe hâlâ güncelliğini koruduğuna ve manevî değerlerimiz ile tasavvufi görüşlerimizin unutulmamasında önemli rol oynadığına vurgu yapılacaktır.
