مطالعات زبان و ادبیات غنایی (Oct 2022)
آرمانشهرهای اخوان ثالث
Abstract
اندیشۀ آرمان‌شهر یا مدینۀ فاضله، یکی از مقولاتی است که نخست در فلسفه بدان پرداخته شد و سپس در مکاتب فکری و هنری گوناگون مورد توجه قرار گرفت. آرمان‌شهر یعنی سرزمینی بی نقص و فرا واقعی که از بدی‌ها و کاستی‌های دنیای واقعی و جهان پیرامون ما خالی است و در آنجا آمال و آرزوهای بشری برآورده می شود. چنین اندیشه‌ای به‌تدریج در شعر و هنر و ادبیات رسوخ کرد و همچون گریزگاهی امن، منزل و مقصود عدّۀ کثیری از اندیشمندان و هنرمندان گردید.افلاطون، اندیشۀ آرمان‌شهر را به صورت رسمی بنا نهاد و فلاسفۀ دیگر؛ چون ابن سینا و فارابی و خواجه نصیر آن را ادامه دادند، و سپس در حوزۀ ادبیات، به‌ویژه شعر، نفوذ یافت؛ به گونه‌ای که می‌توان شاعران آرمان‌شهر را نمایندگان ادبی این مقولۀ فلسفی دانست. در ادبیات آرمان‌شهری دورۀ معاصر، مهدی اخوان ثالث جایگاه ویژه و ممتازی دارد؛ زیرا شاعری آرمان‌‌گرا و جامعه‌محور است. در این مقاله، انواع آرمان‌شهر و نگاه ویژۀ اخوان ثالث به هر یک از آن‌ها را بررسی می‌گردد.نتیجۀ پژوهش نشان داده می‌شود اخوان ثالث چه در کمیّت و چه در کیفیت، سرآمد دیگر شاعران آرمان‌شهری است. آرمانشهرهای اخوان، یا از جنس زمینی است یا از نوع آسمانی. قسم زمینی آن برآمده از ناخرسندی‌ها و دغدغه‌های این‌جهانی شاعر است و قسم آسمانی آن، زاییدۀ دغدغه‌های آن‌جهانی اوست. اخوان ثالث، هر یک از این آرمان‌شهرها را به اشکال و انواع گوناگون در اشعارخود مطرح کرده است. از آنجا که اندیشۀ آرمان‌شهر برآمده از برخی دغدغه‌ها و ناخرسندی‌های شاعر است، می‌توان گفت دین، جامعه، انسان، سیاست و ایران باستان، مقولات بنیادینی است که اخوان ثالث آرمانشهرهای خویش را بر آن‌ها بنا کرده است.
