پژوهش‌های بین‌رشته‌ای ادبی (Sep 2021)
نشانه‌شناسی فرهنگی هستۀ بنیادین «هزار و یک شب» بر اساس متون هم‌ریخت
Abstract
«هزار و یک شب» از رستۀ جامع الحکایات و متنِ تو در توی ادبیات عامیانۀ فارسی است. قصۀ بنیادین این کتاب بر پایۀ قصه‌گویی «شهرزاد» شکل گرفته است و بر گِرد هستۀ بنیادین، سایر قصه‌ها در کنار هم چیده شده‌اند. فضای نشانه‌ای این کتاب همسان با سایر متون هم‌ریخت فرهنگیِ ایران قدیم است. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی در متون هم‌ریخت فرهنگی، بر پایۀ نظریۀ نشانه‌شناسی فرهنگی یوری لوتمان: مطالعۀ ارتباط دوسویه و نقش‌مند میان نظام‌های نشانه‌ای متفاوت، به بررسی خاستگاه نشانه‌های فرهنگی «هزار و یک شب» و خویشاوندی آن با متون هم‌ریخت در سپهر نشانگانی ادب عامیانۀ فارسی می‌پردازد و از نشانه‌شناسی فرهنگی «هزار و یک شب» و بررسی آرای پژوهشگران «هزار و یک شب» با تکیه بر قصۀ بنیادین آن و همسانی با متون هم‌ریخت نتیجه می‌گیرد: ساختار کتاب، ترجمه، بازتولید معنا و محتوای آن در گسترۀ سپهر نشانگان فرهنگی و هویت ایرانی شکل گرفته است و «هزار و یک شب» بازتاب دهندۀ مناسبات اجتماعی ـ فرهنگیِ بستر تولیدکنندۀ ایرانی خود است. رابطۀ «خود» ایرانی با فرهنگ «دیگری» در گفتگومندی فرهنگ‌ها شکل گرفته است.
Keywords
