HİCRÎ IV. VE V. ASIRDAKİ HALKU’L-KUR’ÂN TARTIŞMALARININ BEYHAKĪ’NİN (Ö. 458/1066) ESERLERİNE YANSIMASI

Abstract

Halku’l-Kur’ân meselesi, İslâm düşünce tarihinin öne çıkan tartışma konularından biridir. Hicrî ikinci asırda bireysel olarak başlayan Kur’an’ın mahlûk olup olmadığı hakkındaki ihtilaflar, hicrî üçüncü asırda mihne döneminde Abbâsî Devleti’nin resmî politikası hâline gelerek zirveye ulaşmıştır. Aynı asrın ortalarına doğru halku’l-Kur’ân konusunda konuşmak yasaklanmış olsa da hicrî dördüncü ve beşinci asırlarda gündemde kalmaya devam etmiştir. Bu çalışmada Beyhakī’nin (ö. 458/1066) yaşadığı dönemdeki halku’l-Kur’ân tartışmalarına işaret edilmiş ve konuya yer verdiği eserleri incelenip onun halku’l-Kur’ân’a yaklaşımı belirlenmiştir. Beyhakī, halku’l-Kur’ân meselesini ilâhî sıfatlarla ilişkili olarak ele almış ve Allah’ın ezelî bir kelâm sıfatı olduğunu kabul etmiştir. Kur’an’ın mahlûk olmadığı görüşünde olan Beyhakī, çoğunluğun benimsediği gibi Kur’an’ı okuma, yazma, ezberleme vb. insan fiillerinin yaratılmış olduğunu belirtmiştir. Ancak Beyhakī, mihne döneminde Kur’an’ı mahlûk olarak kabul ettiği için tenkid edilen râvîlerin naklettiği rivayetlere hadis kitaplarında yer vermiştir. Bu yaklaşım hem kelâm hem de hadisle ilgili birçok kitabında halku’l-Kur’ân meselesine değinen Beyhakī’nin mutedil bir yol takip ettiğini göstermektedir.