مدل‌سازی سهم مؤلفه‌های مؤثر بر انتقال بار آلودگی فسفات در کاربری‌های کشاورزی، جنگل و مرتع با استفاده از مدل SWAT (مطالعة موردی: حوضة آبخیز تجن)

Abstract

ﺧـﺼﻮﺻﯿﺎت ﮐﯿﻔـﯽ آب از ﻣﺆﻟﻔﻪ‌ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮورت ﻟﺤﺎظ آن در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌رﯾـﺰی‌ﻫـﺎی ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨـﺎﺑﻊ آب ﮐﺎﻣﻼً اﺣـﺴﺎس ﺷـﺪه اﺳـﺖ. آلودگی‌های غیرنقطه‌ای سهم مهمی در تغذیه‌گرایی آب‌های شیرین دارد. از دلایل اساسی این موضوع وجود مواد مغذی به‌ویژه نیتروژن و فسفر در غلظت‌های بالا در منابع آب است. درک ارتباط آلودگی فسفات با انواع کاربری اراضی و بررسی تأثیر مؤلفه‌های مؤثر بر انتقال اولویتی به‌منظور ارزیابی کیفیت آب‌های سطحی است. بنابراین، در این مطالعه از ابزار ارزیابی آب و خاک (SWAT) برای شبیه‌سازی فسفات در حوضة آبخیز تجن استفاده‌ شده است. نتایج مدل واسنجی‌شده نشان داد بار سالانة فسفات از سال 2001 تا 2013 از حدود 29000 تا 102900 کیلوگرم در خروجی حوضه متفاوت است. کاربری جنگل، کشاورزی و مرتع به‌ترتیب 54، 19 و24 درصد از مساحت منطقه و 24، 24 و 8/44 درصد از بار آلودگی فسفات را تولید می‌کند. در میان کشت‌های کشاورزی، گندم‌زار آلودگی کمتری تولید می‌کند. نتایج بررسی مؤلفه‌های مؤثر بر انتقال فسفات نشان داد در همة کاربری‌ها به‌جز کاربری مرتع، سازوکار اصلی انتقال فسفات از طریق رسوبات است. بنابراین، نتایج حاصل از این مطالعه راهنمای خوبی برای حفاظت حوضة آبخیز تجن در برابر تخریب بیشتر و ترویج توسعة پایدار است.

Keywords

• تبخیر و تعرق گیاهی
• شبیه‌سازی فسفات
• عملکرد محصول
• واسنجی و اعتبارسنجی
• نرم‌افزار swat cup