بوم شناسی کشاورزی (Nov 2022)
اثر کود زیستی نیتروکسین بر برخی ویژگی‌های مورفو-فیزیولوژیکی اکوتیپهای سیاهدانه (Nigella sativa L.) تحت تنش خشکی
Abstract
به‌منظور ارزیابی تأثیر اثرات کود زیستی نیتروکسین بر اکوتیپهای سیاهدانه تحت شرایط تنش خشکی، آزمایشی به‌صورت کرتهای دو بار خرد شده در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در دانشگاه ایلام در سال 1397 اجرا گردید. تنش خشکی شامل سه سطح ((آبیاری کامل (آبیاری بر اساس 100 درصد نیاز آبی گیاه)، تنش متوسط (آبیاری بر اساس 50 درصد نیاز آبی گیاه)، تنش شدید (آبیاری بر اساس 35 درصد نیاز آبی گیاه) به‌عنوان کرت اصلی، کود نیتروکسین شامل عدم مصرف نیتروکسین (شاهد) و مصرف یک لیتر در هکتار نیتروکسین (به‌میزان 8/0 میلی‌لیتر در هشت مترمربع به‌صورت محلول‌پاشی بذرها) به‌عنوان کرت فرعی و اکوتیپهای مختلف سیاهدانه (Nigella sativa L.) شامل نیشابور، مشهد، سمیرم و اصفهان به‌عنوان کرت فرعی- فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که اثر اصلی تنش خشکی، کود نیتروکسین و اکوتیپ بر تمام صفات معنی‌دار (p≤0.01) بود. بیشترین ارتفاع بوته و ارتفاع اولین شاخه فرعی مربوط به اکوتیپ مشهد در شرایط عدم استفاده از نیتروکسین تحت 50 درصد نیاز آبی گیاه بهدست آمد. بیشترین تعداد شاخه فرعی در واحد سطح از کوتیپ نیشابور در شرایط عدم نیتروکسین تحت 100 درصد نیاز آبی گیاه بهدست آمد. بیشترین تعداد کپسول در بوته در واحد سطح از تیمار اکوتیپ مشهد عدم نیتروکسین و 100 درصد نیاز آبی گیاه حاصل گردید. بیشترین عملکرد دانه از اکوتیپ سمیرم در شرایط استفاده از نیتروکسین و تحت 50 درصد نیاز آبی گیاه حاصل شد و بیشترین شاخص برداشت مربوط به تیمار نیشابور در شرایط 50 درصد نیاز آبی گیاه و عدم استفاده از کود زیستی نیتروکسین بود. بیشترین عملکرد زیستی در اکوتیپ اصفهان، مصرف نیتروکسین و 50 درصد نیاز آبی گیاه حاصل شد. نتایج این تحقیق حاکی از آن بود که تنش خشکی موجب کاهش معنی‌دار (p≤0.01) مقادیر صفات کلروفیل a، b و کلروفیل کل و محتوای رطوبت نسبی برگ گردید. در این بین، کاربرد کود زیستی نیتروکسین در اکثر موارد موجب بهبود این صفات در اکوتیپهای مختلف گردید. بیشترین و کمترین میزان کلروفیل a، به‌ترتیب مربوط به اکوتیپهای سمیرم در شرایط 100 درصد نیاز آبی گیاه و اعمال کود زیستی نیتروکسین (953/0 میلی‌گرم در گرم برگ تازه) و اکوتیپ مشهد در شرایط 35 درصد نیاز آبی گیاه و عدم اعمال کود زیستی نیتروکسین (101/0میلی‌گرم بر گرم برگ تازه) بود. همین‌طور اکوتیپ سمیرم در شرایط 100 درصد نیاز آبی گیاه و اعمال کود زیستی نیتروکسین بیشترین (717/0 میلی‌گرم بر گرم برگ تازه) و اکوتیپ نیشابور در شرایط عدم نیتروکسین و 35 درصد نیاز آبی گیاه کمترین (125/0 میلی‌گرم بر گرم برگ تازه ) مقادیر کلروفیل b را دارا بودند. از طرفی، اکوتیپ سمیرم در تیمار 100 درصد نیاز آبی گیاه و اعمال کود زیستی نیتروکسین بیشترین (67/1 میلی‌گرم بر گرم برگ تازه) و اکوتیپ مشهد در شرایط عدم اعمال کود نیتروکسین و 35 درصد نیاز آبی گیاه دارای کمترین (234/0 میلی‌گرم بر گرم برگ تازه) میزان کلروفیل کل را به خود اختصاص دادند. از بین اکوتیپهای مختلف اکوتیپهای سمیرم در شرایط 100 درصد نیاز آبی گیاه با کاربرد کود زیستی نیتروکسین و اصفهان در شرایط 35 درصد نیاز آبی گیاه با کاربرد کود زیستی نیتروکسین به‌ترتیب بیشترین (287/73 درصد) و کمترین (657/30 درصد) میزان محتوی نسبی آب برگ را به خود اختصاص دادند. از طرفی، در رابطه با نشت الکترولیتها در اکوتیپهای مختلف افزایش تنش خشکی موجب افزایش مقادیر آن در تیمارهای مختلف گردید، با این وجود میزان نشت الکترولیتها در تیمارهای که تحت تیمار کود زیستی نیتروکسین بودند، کمتر از سایر اکوتیپها بودند، به‌طوری‌که بیشترین و کمترین میزان نشت الکترولیت به‌ترتیب مربوط به تیمارهای اکوتیپ سمیرم در تیمار عدم اعمال نیتروکسین تحت 35 درصد نیاز آبی گیاه ( 546/64) و اکوتیپ سمیرم با اعمال کود زیستی نیتروکسین تحت شرایط 100 درصد نیاز آبی گیاه با (492/17) بود. با توجه به نتایج این آزمایش، اثرات مثبت کود زیستی نیتروکسین بر عملکرد نهایی را میتوان به‌دلیل بهبود صفات فیزیولوژیک (میزان کلروفیل برگ، نشت یونی و محتوای نسبی آب برگ) ارتباط داد. همچنین کاربرد کود زیستی نیتروکسین میزان نیاز آبی سالانه گیاه را به نحو مطلوبی کاهش داد و این در حالی بود که این کاهش در میزان آب آبیاری مصرفی موجب کاهش قابل‌ملاحظه‌ای در عملکرد اقتصادی حاصل از گیاه نگردید. به‌طور کلی، نتـایج ایـن تحقیـق نشان داد که کاربرد کودهای زیستی میتواند موجب بهبود عملکرد و خصوصـیات کمی گیـاه دارویـی سـیاه‌دانه تحت محدودیت آبی گردد، با این وجود این موضوع نیاز به بررسیهای بیشتر خواهد داشت.
Keywords
