تربیت اسلامی (Aug 2009)
تاریخ حوزه علمیّه قم از تأسیس تا سده چهارم: (تحلیلی بر زمینه‌ها و عوامل پیدایش و شکوفایی)
Abstract
نوشتار حاضر به تحقیقی در بارۀ تاریخ تأسیس حوزۀ علمیّۀ قم نشسته است و در این راستا با استناد به منابع تاریخی، به تحلیل زمینه‌ها و عوامل پیدایش آن پرداخته است. آنگاه وضعیّت این حوزه را از نظر فرهنگی، علمی و آموزشی در دو قرن پس از تشکیل به تصویر می‌کشد. این تحقیق، بنیادی و از نوع توصیفی ـ تحلیلی به شیوۀ کتابخانه‌ای می‌باشد. از این‌رو برای جمع‌آوری اطلاعات از روش یادداشت‌برداری (فیش‌برداری) استفاده می‌شود. پس از طبقه‌بندی اطلاعات گردآوری شده، با استفاده از روش تحلیل محتوا به نتیجه‌گیری و تدوین می‌پردازیم.یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که حوزۀ علمیّۀ قم به عنوان نهاد تعلیم و تربیت دینی در پایان سدۀ دوم و یا در ابتدای سدۀ سوّم هجری، در عصر حضور امامین رضا و جواد (علیهما السلام) شکل گرفته است. این حوزۀ مقدّس با قدمتی به طول هزار و دویست و اندی سال، دارای پیشینه‌ای طولانی‌تر از پیشینه حوزۀ شریف نجف است.محدّثان و دانشمندان اشعری در ایجاد زمینۀ تشکیل و در برپایی حوزه در قم نقش اساسی داشته‌اند. آنان پس از سعی در توسعه شهر و وضعیّت اقتصادی آن و به دنبال استقلال سیاسی بخشیدن به شهر قم، با فراخواندن سایر اشعریّان، شیعیان و سادات، و تثبیت دین اسلام و مذهب تشیّع در آن، زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی لازم را برای حضور و اجتماع دانشمندان و محدّثان شیعی در این شهر فراهم آوردند. در چنین شرایطی محدّثان و صحابی امامان معصوم (علیهم السلام) که غالباً از خاندان اشعری هم بودند با تشکیل جلسات علمی و دینی، حوزۀ علمیّۀ قم را برپا نمودند. بنابر شواهد تاریخی، می‌توان از محمّد بن عیسى اشعری و پسرش احمد به عنوان اوّلین رؤسای حوزۀ علمیّۀ قم نام برد. حوزۀ قم در زمان شکل‌گیری خود بسیار فعّال و پر رونق بوده است، به‌گونه‌ای که با قاطعیّت می‌توان این مرحله از حیات آن را یکی از شکوفاترین دوران آن دانست
