اثر نوع و زمان کاشت گیاه پوششی بر ساختار جمعیت علف‌های هرز و خصوصیات مورفولوژیکی و عملکرد آفتابگردان (Helianthus annus L.)

Abstract

کشت گیاهان پوششی همراه با مدیریت‌ مناسب آن­ها می‌تواند جایگزین پایداری برای روش‌های معمول کنترل علف‌های هرز باشد. این گیاهان علاوه‌بر اثرات مطلوب در کنترل علف‌های هرز، باعث افزایش ماده آلی ، بهبود ساختمان ، افزایش ظرفیت نگهداری آب، کنترل بیماری‌های خاک‌زاد، کاهش فرسایش خاک و افزایش عملکرد محصول می­شوند. به­منظور مطالعه تأثیر بهترین زمان کاشت گیاهان پوششی مختلف بر کنترل علف‌های هرز در آفتابگردان (Helianthus annus L.) آزمایشی دو ساله در مزرعه‌ای واقع در شهرستان گلوگاه- استان مازندران به‌صورت طرح اسپلیت‌پلات در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در چهار تکرار در دو سال‌ زراعی 96-1395 و 97-1396 اجرا شد. در این آزمایش زمان کاشت گیاه پوششی در کرت اصلی و نوع گیاه پوششی در کرت فرعی قرار گرفتند. تیمارهای آزمایشی شامل گیاهان پوششی (گندم ((Triticum aestivum L.، جو (Hordeum vulgare L.)، شبدر برسیم (Trifolium alexandrinum L.) و ماشک گل خوشه‌ای (.Vicia villosa L) و زمان‌های مختلف کاشت (کاشت گیاهان پوششی دو ماه قبل، هم‌زمان و دو هفته بعد از کاشت آفتابگردان) در نظر گرفته شد. همچنین دو تیمار بدون گیاه پوششی، با وجین و بدون وجین علف­هرز به‌عنوان شاهد در نظر گرفته شد. فواصل بین ردیف و روی ردیف آفتابگردان به‌ترتیب 60 و 20 سانتی‌متر در نظر گرفته شد و کشت گیاهان پوششی در بین فواصل بین ردیف آفتابگردان به‌صورت متراکم در سه برابر تراکم توصیه شده و به‌شکل دست‌پاش انجام شد. نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده از گیاهان پوششی صرف نظر از نوع و زمان کاشت نقش مؤثری در کنترل علف‌های هرز و افزایش عملکرد آفتابگردان خواهند داشت. بیشترین وزن خشک علف­هرز در هر چهار تیمار گیاه پوششی، در تاریخ کاشت دو ماه قبل از کاشت آفتابگردان، دیده شد؛ در این تاریخ کاشت، جو، کمترین وزن خشک علف­هرز را در هر دو سال آزمایش به خود اختصاص داد و توانست وزن خشک علف­هرز را در طی مراحل مختلف نمونه‌برداری از فصل رشد آفتابگردان، پایین­تر از سایر گیاهان پوششی نگه دارد، امّا کمترین وزن خشک علف­هرز در تیمار کشت هم‌زمان هر چهار گیاه پوششی با آفتابگردان مشاهده شد. کاشت گیاهان پوششی دو هفته بعد از کاشت آفتابگردان نیز باعث کاهش وزن خشک علف­هرز گردید، ولی کارایی آن از کشت هم‌زمان گیاه پوششی و آفتابگردان کمتر بود. بیشترین و کمترین ارتفاع آفتابگردان به‌ترتیب مربوط به گیاه پوششی شبدر در تاریخ کاشت هم‌زمان و دو ماه قبل گندم بود (76/181 و 98/105 سانتی‌متر). بیشترین شاخص سطح برگ (97/3)، مربوط به گیاه پوششی شبدر در تاریخ کاشت هم‌زمان آن با آفتابگردان بود؛ که در مقایسه با شاهد بدون گیاه پوششی در شرایط وجین و عدم وجین علف‌های هرز به­طور متوسط (در دو سال آزمایش) به‌ترتیب 14 درصد و 69 درصد بیشتر بود. کمترین شاخص سطح برگ آفتابگردان نیز در تیمار کاشت گیاه پوششی گندم در تاریخ کاشت دو ماه قبل از کاشت آفتابگردان دیده شد (سال اول و دوم به‌ترتیب 96/0). بیشترین وزن خشک آفتابگردان (61/485 گرم در مترمربع) به تیمار گیاه پوششی شبدر در تاریخ کاشت هم‌زمان آن­ها با آفتابگردان تعلق داشت که تفاوت معنی‌داری با شاهد وجین علف‌های هرز نداشت. کمترین وزن خشک نیز در تیمار کاشت گندم دو ماه قبل از کاشت آفتابگردان (27/108 گرم در مترمربع) دیده شد. همچنین، بیشترین عملکرد دانه آفتابگردان در کاشت هم‌زمان شبدر با آفتابگردان 06/2859 کیلوگرم در هکتار به‌دست آمد که در مقایسه با شاهد بدون گیاه پوششی در شرایط وجین علف‌های هرز (1/2381 کیلوگرم در هکتار)، 17 درصد بیشتر بود. از آن‌جا که گیاه پوششی شبدر در تاریخ کاشت هم‌زمان با کاشت آفتابگردان، موجب کاهش رشد علف‌های هرز و افزایش عملکرد شد، می‌توان آن­را به‌عنوان راهکاری برای تولید مطلوب آفتابگردان در کشاورزی پایدار معرفی نمود.

Keywords

• شاخص سطح برگ
• شبدر برسیم
• کشاورزی پایدار
• ماشک گل خوشه‌ای
• وجین