Dindarlık ve Biliş: İçsel Dini Motivasyon ile Eleştirel Düşünme ve İkili Düşünme Arasındaki İlişkiler

Abstract

İnançların sunduğu ilkeler bireylerin düşünme tarzlarını etkilemektedir. Son zamanlarda yapılan çalışmalarda inanan ve inanmayan bireylerin farklı düşünme tarzlarına sahip oldukları tartışılmakla birlikte, Müslüman gruplarda inanç ve bilişsel stiller ilişkisini inceleyen az sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmada içsel dini motivasyon ile günümüzde en çok arzu edilen düşünme becerileri arasında gösterilen “eleştirel düşünme” ve siyah-beyaz düşünme şekli olarak ifade edilebilecek ve çoğunlukla olumsuz yapılarla ilişkilendirilen “ikili düşünme” arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Çalışma 395 üniversite öğrencisi ile gerçekleştirilmiş, veriler sosyo-demografik bilgi formu, İçsel Dini Motivasyon Ölçeği, Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği ve İkili Düşünme Ölçeği kullanılarak elde edilmiştir. Araştırma sonucunda içsel dini motivasyon ile eleştirel düşünme ve ikili düşünme arasında pozitif yönlü anlamlı, eleştirel düşünme ile ikili düşünme arasında da pozitif yönlü anlamlı ilişki bulunmuştur. İkili düşünme ile eleştirel düşünme arasındaki ilişkide ise içsel dini motivasyonun aracı rolünün olduğu görülmüştür. İslam inancı sıklıkla akletmeye, düşünmeye davet etmekte ve bu düşünce tarzını olumlamakta; aynı zamanda cennet-cehennem, iyi-kötü, karanlık-aydınlık, iman-inkar gibi söylemlerle ikili düşünme için çeşitli kavramsal araçlar sunmaktadır. Eleştirel düşünme ve ikili düşünme birbirine zıt yapılar olarak görülmesine rağmen, bulgular İslam inancının aynı anda hem eleştirel düşünme hem de ikili düşünme ile ilişkili olduğunu, bu sayede eleştirel düşünmenin ikili düşünmenin katılığını azalttığı şeklinde yorumlanmıştır. Bulgular ilgili literatür ışığında tartışılmış ve ileri araştırmalar için öneriler getirilmiştir.

Keywords

• din psikolojisi
• dini motivasyon
• eleştirel düşünme
• i̇kili düşünme
• biliş.
• psychology of religion
• religious motivation
• critical thinking
• dichotomous thinking
• cognition.