Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Dec 2022)
İslâm Vakıflar Hukukunda Mütevellî’nin Mali Tasarrufları
Abstract
İslâm vakıf hukukunda vakıf işlemleriyle ilgili en önemli problemlerden biri mütevellî ve onun tasarruflarıdır. Bu araştırmanın konusu vakfı yöneten kişi olarak mütevellînin mali tasarruflarıdır. Amacı ise onun tazmine konu olan ve olmayan tasarruflarını tespit etmektir. Vakfın mali yönetimine dair fıkhî hükümler fıkıh ve fetva türü eserlerden hareket edilerek tespit edilmiştir. Mütevellî; vakfın rakabesine nispetle vasî, vâkıfa ya da vakfın lehtarlarına nispetle vekil, vakfın gallesine nispetle ise mûdî’ (emanet bırakılan) ve yed-i emîn konumundadır. Mütevellî olmanın mülkiyet ve tazmini içermemesi, ilgili tasarrufların öncelikle tazmine konu olmamasını gerektirmektedir. Vakıf malları yetim malı mesabesinde görüldüğünden mütevellînin tayininde emin, takva ve istikamet sahibi kişilerden olmasına özen gösterilmiştir. Mütevellinin tasarrufları vâkıfın şartlarına, şer’î ilkelere ve kadr-ı ma’ruf ölçüsüne uygun olarak şekillenmektedir. Bu tasarrufların kasıt, kusur ve te’addî olmadığı ve emanet ilkelerine uygun olduğu sürece tazminle sonuçlanmadığı kayıtlarda yer almaktadır. Mütevellinin emanet ilkelerine uymayan; vakfiye şartlarına riayetsizlik, vakfın süslemesine yapılan harcamalar ve zaruri miktarı aşmak gibi tasarrufları tazminle sonuçlanmaktadır. Vakfın rakabesine zarar veren satım, istibdal, vakfın imaretinin ihmal edilmesi gibi durumların ise mütevellilikten’azl ile sonuçlandığı görülmüştür. Vakfın rakabesine yönelik tasarruflar, tevliyetten ’azil, icâre-i tavîle ve istibdâl ile ilgili hususlar ise genel olarak İslâm hâkiminin yetkisi dâhilinde olan konulardır. Mütevellinin vakıf mallarında tasarruf yetkisi hâkime göre öncelikli olduğu “Velâyet-i hâssa, velâyet-i ’âmmeden akvâdır.” kuralıyla ifade edilmektedir.
