محاسبة کارآیی اقتصادی- زیست‌‏محیطی تولید محصول جو بر مبنای ردپای آب

Abstract

در جریان دستیابی به اهداف اقتصادی (کارآیی اقتصادی- ‌‌زیست‌‏محیطی)، در نظر گرفتن تأثیرات زیست‏‌محیطی تولید محصولات زراعی ضروری است. کارآیی اقتصادی- ‌‌زیست‏‌محیطی می‌تواند معیاری مناسب برای ارزیابی پایداری تولید محصولات و کارآیی اقتصادی آن به‏‌شمار ‌آید. از آنجا که تولید محصولات کشاورزی با ایجاد اثرات زیست‏‌محیطی همراه است و در مقیاس جهانی، بیشترین میزان مصرف آب برای تولید محصولات کشاورزی استفاده می‌شود. بنابراین، در مطالعة حاضر، به‌منظور بررسی اثرات زیست‏‌محیطی تولید محصول جو، از شاخص ردپای آب استفاده شد. بدین منظور، ابتدا ردپای آب این محصول با استفاده از اطلاعات هواشناسی روزانة نود ایستگاه در سراسر کشور در استان­‌های کشور طی دوره 1399-1379 محاسبه و سپس، با استفاده از روش مرزی تصادفی، کارآیی اقتصادی- زیست‏‌محیطی تولید جو برآورد شد؛ بدین ترتیب، متوسط سهم اجزای ردپای آب آبی، سبز و خاکستری در 31 استان کشور، در دورة زمانی 1399-1379، به ‏ترتیب، 74/12 و چهارده درصد است. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، در طول دوره مورد مطالعه، به‏ طور متوسط، بیشترین مقدار ردپای آب سبز مربوط به دو استان کهگیلویه‌وبویراحمد و مازنداران و کمترین مقدار آن مربوط به استان یزد و بیشترین و کمترین مقدار ردپای آب آبی، به ‏ترتیب، مربوط به استان‌­های ایلام و خوزستان بود؛ همچنین، کمترین مقدار ردپای آب خاکستری متعلق به استان آذربایجان‌غربی با 302 و بیشترین متعلق به استان زنجان با 1234 متر مکعب بر تن بود. در نهایت، نتایج محاسبه کارآیی اقتصادی- زیست‏‌محیطی نشان داد که استان‌های ایلام، قم و اصفهان کمترین کارآیی اقتصادی- زیست‏‌محیطی در تولید جو و استان‌های کهگیلویه‌‌و‌بویراحمد، کرمانشاه و کردستان، به ‏ترتیب، بیشترین کارآیی را دارند. نتایج برآورد تابع تولید مرزی تصادفی جو با استفاده از مدل کارآیی متغیر در طول زمان نشان داد که متغیرهای نهادة ترکیبی، ردپای آب آبی و ردپای آب سبز اثر معنی‌­دار بر تولید این محصول دارند. از سوی دیگر، میانگین کل کارآیی اقتصادی- زیست‏‌محیطی تولید جو 0/94 برآورد شد. همچنین، نتایج برآورد مدل ناکارآیی نشان داد که کارآیی اقتصادی- زیست‌‏محیطی تولید جو برای مناطقی با تولید ناخالص داخلی سرانه و میزان بارندگی بالاتر بیشتر است؛ به دیگر سخن، متغیرهای تولید ناخالص داخلی سرانه و میزان بارندگی سالانه اثر منفی بر ناکارآیی اقتصادی- زیست‌‏محیطی تولید جو دارند. بر اساس نتایج به ‏دست‌‏آمده، پیشنهاد می­‌شود که برای کاهش آلودگی و حفظ محیط زیست، استفاده از کودهای سبز و کودهای شیمیایی کم‌خطر و کنترل بیولوژیکی به ‏منظور کاهش ردپای آب خاکستری دنبال شود؛ همچنین، با ایجاد راهکارهایی مانند گسترش روش‌های آبیاری نوین، استفاده از ارقام مقاوم و با عملکرد بالا و مصرف صحیح کودهای شیمیایی با کاهش حجم آب در تولید جو، می‌‏توان وضعیت شاخص ردپای آب در ایران را بهبود بخشید.

Keywords

• کارآیی اقتصادی- زیست‌‏محیطی
• ردپای آب
• جو
• تابع تولید مرزی تصادفی