گسترۀ کاربرد افعال در مرزبان‌نامه (تنوع معانی، افعال دو جزئی، فعلیارهای عربی تبار)

Abstract

نثر فارسی در سده ششم و اوایل سده هفتم هم عنان با شعر، قلمرو ادب فارسی را در می نوردد و به کمال پختگی و اوج خود می رسد. مرزبان‌نامه که در این دوره با خامه ی توانگر سعدالدین وراوینی به روش ترجمه و تهذیب نوشته شد و پیوسته مورد استقبال همه ادب دوستان قرار گرفت، از جهات گوناگون شایان بررسی است. چون فعل مرکز ثقل جمله و مهمترین رکن سخن و تنها عنصر تعیین‌کننده ارکان جمله است، در بررسی‌های زبان شناسی، اهمیت ویژه ای دارد؛ در این جستار، برخی از کارکردهای مهم و پربسامد افعال در این اثر؛ از جمله تنوع معانی افعال، و برخی از کاربردهای خاص افعال، طرح شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که دامنــه ی کاربرد افعال در مرزبان نامه، بسیار گسترده است و نویسنده از فرصت های زیادی بهره برده تا رنگ یکنواختی و تکرار افعال را از متن خود بزداید. برای این منظور از واژه های زیادی به عنوان «همکرد» استفاده کرده تا فعل های متنوع و گوناگونی بیافریند. پرکاربردترین همکرد در زبان فارسی همکرد «کردن» است که با فعلیارهای متعددی همراه می شود و فعل مرکب می سازند. حدود ۲۲ درصد از فعلیارهای عربی در این متن، با هم کرد های فارسی همراه شده اند و فعل مرکب ساخته اند.

Keywords

• مرزبان‌نامه، گستره معانی افعال، افعال کم کاربرد، تنوع معانی افعال