Bulletin of the Mineral Research and Exploration (Apr 2019)

Petrollü şeyllerin element karakteristikleri ve organik maddenin paleo-sedimanter şartlarını kontrol eden faktörler; Çeltek formasyonu petrollü şeylleri, Sorgun-Yozgat/Türkiye

  • Berna YAVUZ PEHLİVANLI

DOI
https://doi.org/10.19111/bulletinofmre.494703
Journal volume & issue
Vol. 158, no. 158
pp. 251 – 263

Abstract

Read online

İnceleme alanı Yozgat ili Sorgun ilçesinde bulunmakta ve yaklaşık 1000 km2’lik bir alanı kapsamaktadır. Bölgede Paleozoyik, Kampaniyen-Maastrihtiyen, Eosen, Miyosen ve Kuvaterner yaşlı birimler bulunmaktadır. Bu birimler içinde Alt Eosen yaşlı Çeltek formasyonu bölgede özellikle kömür içeriği bakımından dikkat çekmiş olup aynı birim içinde petrollü şeyl olarak tanımlanan kayaçlar yer almaktadır. Dünyadaki petrol ve gaz verimliliği ve anoksik depolanma süreçleri dikkate alındığında organik madde birikimi açısından Eosen dönemi önemlidir. Çalışma alanı içerisinden derlenen 2 farklı sondaj ve bir adet yüzeyde yapılan ölçülü stratigrafik kesite (ÖSK) ait 29 adet örneğin toplam organik karbon (TOC) ve ana-iz element analizleri baz alınarak petrollü şeyllerin paleo-sedimanter ortam ve karakteristikleri ile TOC miktarları arasındaki ilişkileri çalışılmıştır. Bu örnekler, %1.97 -16.17 (ortalama% 6.30) arasında TOC içeriğine sahiptir. Çeltek formasyonu petrollü şeyllerine (ÇFPŞ) ait jeokimyasal verilerde V/Cr, V/(V+Ni), U/Th, δU ve Ötijenik Uranyum (AU) değerleri hesaplanarak, petrollü şeyllerin değişken paleo-ortam koşullarına sahip olduğu tespit edilmiştir. Paleo-tuzluluk için Sr/Ba oranları hesaplanmış ve örneklerin genellikle tatlı su ortamında çökeldiği tespit edilmiştir. ÇFPŞ’nin paleo-iklim koşulları, kimyasal alterasyon indeks (CIA) değerleri ve Sr/Cu oranlarına göre, kuru, sıcak ve zaman zaman nemli olarak belirlenmiştir. Fe/Ti ve (Fe+Mn)/Ti oranlarına göre ise petrollü şeyllerin sedimantasyonu esnasında ortamda hidrotermal bir etkinliğin olduğu söylenebilir. Ayrıca Zr/Rb oranları bakımından petrollü şeyllerin çökeldiği dönemdeki paleo-hidrodinamiklerin oldukça zayıf olduğu yorumu yapılabilir. Sonuç olarak havzadaki bu farklı jeokimyasal şartlar, farklı paleo-ortam koşullarına neden olmaktadır.

Keywords