Nicolas Malebranche’ın Okasyonalizminde İnsan Özgürlüğü

Abstract

Bu makale, Nicolas Malebranche’ın felsefesinde insan özgürlüğünün nasıl anlaşıldığıyla ilgilidir. Modern dönemde okasyonalizmin en önemli savunucusu olan Malebranche’a göre Tanrı evrenin ve evrendeki bütün işleyişin tek ve gerçek sebebidir. Bunun yanında ona göre insan kendi eylemlerinden sorumlu olarak da özgürdür. Bu durumda her şeyin tek sebebinin Tanrı olduğu bu tasavvurda insanın özgür olmasının ne demek olduğu izaha muhtaçtır. Malebranche’ın okasyonalizm ve insan özgürlüğü ile ilgili temel görüşleri onun birçok eserinde yer alırken bu görüşler özellikle meşhur Hakikatin Araştırılması adlı altı ciltlik kitabı ile bu kitaba yazdığı açıklama kitabı olan Elucidations of the Search after Truth kitabında bulunur. Makalede konu, Malebranche’ın temel metinleri üzerinden ele alınmıştır. İlk olarak Malebranche’ın özgürlük anlayışını açıklayabilmek için insan ruhunun Tanrı ile ilişkisi irdelenmiştir. Bu noktada Malebranche’ın, Aristotelesçi Orta Çağ düşünürlerinden farklı olarak Augustinusçu bir çizgiyi takip ettiği görülür. Bu çizgide insan ruhu Tanrı’ya yönelmiştir ve onun ışığına muhtaçtır. İkinci olarak ona göre özgürlüğün ne olduğu incelenmiştir. Malebranche’da insan doğal olarak genel iyiye yani Tanrı’ya doğru bir eğilim içindedir. İnsanın bu genel iyiye doğru olan eğilimini dünyevi özel iyilerde durdurma gücü ya da buna rıza göstermeyip dikkat ve araştırmayla daha iyiye doğru gitme gücü vardır. Bu güce özgürlük denilmektedir. Bu özgürlük görüşü Malebranche’ın Tanrı’da görme görüşü ve ruh beden ayrımı ile ilgili bir zeminde ortaya çıkmaktadır. Yani insan, bilgisi konusunda eksik ve sınırlı bir varlık olduğu için asıl varması gereken şeye doğru bazen gitmeyip her hangi bir dünyevi iyiyi kendisi için asıl iyi olarak kabul edebilir. Ya da bu iyi, genel iyi olmadığı için onu asla tatmin etmeyeceğinden ona rıza göstermeyip genel iyiyi araştırabilir. Özgürlük tam olarak ya özel iyide durma ya da daha ötesine dikkat edip araştırma gücüdür. Daha sonra bu gücün, Malebranche’ın okasyonalizmiyle nasıl bağdaştırıldığı ele alınmış bu konuda öne çıkan üç husus irdelenmiştir: Birinci husus Malebranche’ın genel ya da özel iyilere doğru olan eğiliminde insanın nedensel bir katkısı olmadığını bunun sadece Tanrı’nın etkisiyle oluştuğunu iddia etmesidir. İkinci husus her ne kadar özgürlükte insana bir güç atfediliyor gibi görünse de bu gücün herhangi bir değişiklik meydana getiren pozitif bir eylem olmamasıdır. Üçüncü olarak da tek gerçek sebep Tanrı olduğu için dikkat ve araştırmanın insan bilgisinin bir sebebi değil sadece aracı bir sebebi olduğu iddiasıdır. Bu bağlamda Malebranche’ın özgürlüğü bir durma olarak ele aldığı için günahla ilişkilendirdiği, insanın herhangi bir değişiklik yapamadığı ve bu nedenle özgürlüğün eyleme gücü değil sadece isteme gücü şeklinde değerlendirdiği görülmektedir. Sonuç olarak herhangi bir eyleme ya da değişikliğe sebep olmayan sadece rıza gösterme ya da göstermeme isteği şeklindeki bir güce, özgürlük denilip denilemeyeceğinin tartışılmalı olduğu söylenebilir. Malebranche bu konuda özgürlüğü olumsuz ya da eksik bir yere taşımıştır. Bu çalışmada spesifik olarak Malebranche’ın felsefesi üzerinden özgürlüğün doğası ve onun Tanrı ile ilişkisi ele alınmış olmakla birlikte özgürlüğün doğası ile ilgili çalışmalara bir katkı sunmak amaçlanmıştır. Özellikle bu konuda din ve ahlak felsefesi alanlarında eyleme ve isteme özgürlüğü ile ilgili daha ileri düzeyde çalışmaların yapılabileceği görülmüştür.