Cumhuriyet İlahiyat Dergisi (Jun 2023)
Abdullah Bosnevî’nin Zülkarneyn’in Batı Seferine Dair İşârî Tefsir Risalesi
Abstract
Öz: Abdullah Bosnevî, tasavvuf alanında olduğu kadar İslam düşünce geleneğinde de önemli bir yere sahip olan İbnü’l-Arabî ekolünün temsilcilerinden biridir. O aynı zamanda İbnü’l-Arabî’nin “Füsûsu’l-Hikem”ini başarılı bir şekilde Türkçe ve Arapça olarak ilk defa şerh eden bir Osmanlı aydınıdır. Bosnevî’nin tefsir ve tasavvuf alanında yazdığı risalelerin çoğu yazma halindedir ve ilim dünyasına tanıtılmayı beklemektedir. Zülkarneyn kıssasını, İslam düşüncesinde etkili olan vahdet-i vücûd nazariyesine göre tefsir ettiği, orijinal yorumları barındıran risalesi de bunlardan biridir. Çalışmada, konu ile alakası ölçüsünde tefsir ve tasavvuf literatürünün incelenmesi, karşılaştırılması ve değerlendirilmesi metodu uygulanmıştır. Müellif hakkında bilgi verildikten sonra, Zülkarneyn kıssası üzerine yapılan zâhirî ve işârî yorumlar incelenmiş, Bosnevî’nin yorumlarıyla kıyaslanmıştır. Müellifin risaledeki tefsir yöntemi üzerinde durulmuş, değerlendirilmiş ve tanıtılmıştır. Müellife ait yorumların işârî tefsir geleneğindeki konumu, tasavvuf ilminin tarihsel aşamaları çerçevesinde ortaya konmaya çalışılmıştır. Risalenin içeriği, konunun işlenişine uygun başlıklar altında tanıtılmıştır. Âyeti âyetle açıklama, siyâk-sibâk ilişkisini gözetme gibi tefsir yöntemlerini kullandığı gözlenen müellifin, zâhirî yorumlarında klasik tefsirlerden yararlanmakla beraber, çok fazla detaya girmediği görülmüştür. İşârî tefsirlerinde ise nazarî-sûfî yorum geleneğine bağlı kaldığı, yüce Allah’ın insanı yaratması ile ilgili ontolojik izahlar yaptığı anlaşılmıştır. Müellif yaratılıştaki inceliklere ait perdelerin, sülük mertebelerine göre açılacağını, risalesi boyunca anlatmaya çalışmıştır. Bu yönleriyle söz konusu eserin literatüre kazandırılması, Zülkarneyn kıssası ile ilgili âyetlerde yer alan mekân, şahıs ve nesneler hakkında, yetkin bir âlim tarafından yazma bir eserde yapılan işârî yorumların tanıtılması açısından önem arz etmektedir.
Keywords
