Makâsıd’ın Tarihçesi ve Hukuki Gelişimi

Abstract

Bu makale, Mayıs 2021’de düzenlenen “Makâsıdü’ş-Şerîanın Teorisi ve Kullanım Alanları” başlıklı AJIS sempozyumunda açılış konuşması olarak sunulmuştur. Kur’an ve Sünnette makâsıd üzerine incelemelerle başlayan metinde, makâsıdın tarihçesinin yanı sıra hukuki gelişimine katkıda bulunanlar ele alınmakta, ayrıca hukuk teorisi içinde epeydir süregelen marjinal konumuna dikkat çekilmektedir. Ardından, yirminci yüzyılın ikinci yarısında yeniden canlanan makâsıdı özellikle dikkat çekici kılan yönler irdelenmekte, makâsıdın geçmişte göz ardı edilmesine yol açan eğilimlerin bitmesi ve çağdaş Müslüman âlimlerin yeniden bu alanla yakından ilgilenmeye başlaması işlenmektedir. Ayrıca, tekrar ilgi duyulan konulardan birisi olarak, usûl-i fıkıh ile makâsıd arasındaki ilişkinin mahiyeti tahlil edilmekte, birinin diğerine baskın mı geldiği, yoksa birbirlerine bağımlı bir ilişkilerinin mi var olduğu sorgulanmaktadır. Takip eden bölümde makâsıdın tasnifi ve nasıl belirlenip öncelik sırasına konulduğu ele alınmakta, ayrıca bunları belirleme, sıralama ve yeni meselelere uygulama bakımından yardımcı olabilecek metodolojik göstergeler incelenmektedir. Makalenin sonunda, içtihat makâsıdı konusuna ilişkin açıklamalara ve uygulamalı güncel örneklere yer verilmektedir.