تبیین الگوی الفت قلوب و سنجش نسبت آن با آیت‌مندی قرآن کریم

Abstract

قرآن کریم به معرفی «آیات» و مصادیق و کارکردهای آن پرداخته است. «الفت قلوب» نشانه‌ای از این دست آیات است که کثیری از اندیشمندان ناظر به وضعیت تاریخی زمانه نزول، از آن به اعجاز اجتماعی یاد کرده‌اند. کشفِ الگوی مفهومی برای تحلیل پدیده الفت قلوب، مسئله مهمّی است که تاکنون مغفول مانده است. این تحقیق درصدد است با بررسی آیات مشتمل بر الفت قلوب و بهره‌گیری از روش اکتشافیِ تحلیل محتوای مضمونی در واکاوی زنجیره آیات همسو و نیز با رویکردی پدیدارشناختی به شیوه تأثیرگذاری قرآن در مخاطب عصر نزول، الگوی مفهومیِ الفت قلوب و نسبت آن با آیت‌مندی قرآن را تبیین نماید. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد قرآن در بیش از 300 آیه به ترسیم «نظامی از آیات» با مصادیق و کارکردهای گوناگون پرداخته است؛ بسیاری از آیات با کارکردهای «تعقّلی»، «تفقّهی»، «تذکّری»، «تفکّری»، «تعلّمی» و... معرفی شده‌اند، ولی کارکرد «هدایتی» تنها برای دو آیه یعنی «قرآن» و «الفت قلوب» به کار رفته است. ظهورِ هدایتِ خاصّ قرآنی که از طریقِ استماعِ تلاوت به قلب منتقل و در آنجا محقق می‌شود، با «لینتِ قلب» در ساحتِ فردی و «الفتِ قلوب» در ساحت اجتماعی همراه است. الفت قلوب امری خارق عادت، غیروابسته به شئون مادّی و متفاوت با اتّحادهای مرسوم اجتماعی است. این پدیده به‌عنوان بروزِ اجتماعیِ اعجازِ قرآن، از الگوی معیّنی تبعیّت می‌کند که در این پژوهش مورد تبیین قرار گرفته است.

Keywords

• قرآن کریم
• اعجاز قرآن
• الفت قلوب
• هدایت
• تحلیل محتوا