پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی (Jun 2023)
تبیین واج‌شناختی نون وقایه در زبان عربی قرآنی
Abstract
نون وقایه یکی از اقسام چهارگانه نون مفرده در زبان عربی است. جستار حاضر تلاش‌دارد تا تبیینی واج‌شناختی در چارچوب نظریه نشانداری برای انگیزه درج، دلیل انتخاب همخوان درج‌شده و نقشی که این همخوان در ساختار موجود ایفا می‌کند، ارائه‌کند. به همین‌منظور، ابتدا تمامی مواردی که در آن نون وقایه به-کاررفته‌است (286مورد) به شیوه رایانشی و با ایجاد یک فوق‌مجموعه از الگوهای مرتبط از کل متن قرآن استخراج و مقوله واژگانی و نحوی عناصر زبانی شرکت‌کننده در فرایند و بافت آوایی وقوع هریک از آن‌ها مشخص‌شد. در ادامه بر اساس مفاهیم مختلفی چون رسایی، ساخت هجا، نشانداری و سرنخ‌های ادراکی، توضیحی برای این فرایند در قالب نظریه نشانداری ارائه‌شد. یافته‌ها نشان‌می‌دهد که انگیزه اصلی درج خیشومی[n] ترمیم ساخت هجای بدون آغازه و رفع التقای واکه‌ای است که هر دو در زبان عربی قرآنی، ساختی غیرمجاز محسوب‌می‌شوند. با درج این همخوان، پدیده تیرگی رخ‌می‌دهد که به تبع آن از اعمال فرایند هماهنگی واکه‌ای ممانعت می‌شود. از آنجایی که درک محل تولید همخوان‌های خیشومی دشوار است، با درج این همخوان در جایگاه آغازه هجا، به واسطه برجستگی شنیداری و به کمک سرنخ‌های صوت‌شناختی بر شفافیت درک محل تولید افزوده‌می‌شود. همچنین چون بین میزان برجستگی همخوان خیشومی و دریافت میزان خیشومی‌شدگی واکه رابطه‌ای معکوس وجود دارد از میزان برجستگی واکه‌ای که به دنبال همخوان خیشومی درجایگاه آغازه آمده‌است، کاسته‌‌می‌شود و به این ترتیب ساختی کم‌نشان‌تر ایجاد‌می‌شود. بنابراین، درج این همخوان با هدف کاهش نشانداری و همسو با گرایش جهانی زبان‌ها در رابطه با بهره‌گیری از ساخت‌هایی با نشانداری کم‌تر صورت‌می‌گیرد.
Keywords
