Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi (Jun 2013)
Türkiye Güllerinin (Rosa L. Spp.) Ekolojik ve Coğrafi Karakteristikleri
Abstract
Özet: Bu çalışma 2006-2012 yılları arasında Türkiye genelinde yapılmıştır. Makalede, Türkiye'nin tüm gül (Rosa L.) taksonlarının Türkiye'deki yetiştiği habitatları, coğrafi yayılışları, yayılış gösterdiği dikey yükseltileri, fitocoğrafi bölgeleri ile anlatılmaktadır. Türkiye güllerinin orijinlerine ait tahminlerde bulunulmaktadır. 45 taksonun Türkiye'deki yayılışının 158 coğrafi kare için yeni kayıt olduğu anlaşılmıştır. Rosa hirtissima, R. villosa, R. iberica, R. dumalis gibi bazı doğal taksonlar için ilginç ve anlamlı yayılışlar tespit edilmiştir. Yayılışlarda en çok yeni kayıt bahçe güllerine aittir. R. canina, R. damascena, R. odorata ise Türkiye'de en çok yayılış gösteren türlerdir. Gaziantep, Bursa, Antalya, Erzurum, Konya, Isparta eski bahçe gülü yetiştiren illerin başında yer alırken, Kastamonu, Erzurum, Isparta, Ankara, Niğde, Amasya, Gümüşhane doğal güllerin farklılaşma merkezlerini taşıyan illerimizin başında gelmektedir. Türkiye'nin doğu bölgelerinden başlayarak batıya doğru; yüksek rakımlı habitatlardan düşük rakımlı (deniz seviyesi) habitatlara doğru; sıcak ve kuraktan nemli habitatlara doğru doğal güllerin tür ve genetik çeşitlilik açısından azaldığı tespit edilmiştir. Buna göre; cinsin anavatanı Asya olup doğal türler Türkiye gibi köprü konumundaki ülkeler üzerinden Avrupa'ya yayılmış olmalıdır. Kokulu eski bahçe güllerinin ise özellikle Şam ülkelerinden olan Suriye üzerinden ipek yolu ile Batı'ya götürüldüğü ve burada pek çok yeni kültür çeşidine gen kaynağı olduğu düşünülmektedir. Hibritleştirme, mutasyon, gen transferi vb. ıslah çalışmaları sonucunda geliştirilen modern gül çeşitleri ise son zamanlarda ticari olarak Avrupa'dan Türkiye vb. ülkelere satılmakta ve eski bahçe güllerinin yerine dikilmektedir. Dünya'daki 18000 gül çeşidinin 10.000 kadarının Avrupa'da bulunuşu ve buna karşılık Avrupa'nın yabani gül çeşitliliğinin Türkiye, Asya ve Kafkaslara göre daha zayıf bulunuşu Avrupa'yı ıslah ve çeşit geliştirmeye zorlamıştır. Anahtar Kelimeler: Rosa, kuşburnu, bahçe gülü, bitki coğrafyası, ekoloji, Türkiye. Ecological and Geographical Characteristics of Turkish Roses (Rosa L. Spp.) Abstract: This study was done between the years of 2006-2012 in all over Türkiye. In this article, all of Türkiye rose (Rosa L.) taxa are explained with their habitats, geographical and vertical distributions and phytogeographical regions in the country. Origines of Türkiye roses have been estimated as Asia, Caucasia and Türkiye by us. 45 taxa are new records for 158 geographical squares in Türkiye. For some wild taxa such as Rosa hirtissima, R. villosa, R. iberica, R. dumalis were determined interesting distributions. Most of new records belong to garden roses. R. canina, R. damascena, R. odorata species are most widely distributed taxa in Türkiye. In Gaziantep, Bursa, Antalya, Erzurum, Konya, Isparta provinces are being grown greatly old garden roses; on the other hand Kastamonu, Erzurum, Isparta, Ankara, Niğde, Amasya, Gümüşhane provinces are from the differentiation centers of natural rose. From eastern regions to westward in Türkiye; from habitats with high altitudes to low (sea level); from hot and dry habitats to humid ones, in terms of wild rose taxa and genetic diversity were established decrease. Accordingly; Asia is the main homeland of the genus; the native species should be spread to Europe via the bridge position countries such as Türkiye. Scented old garden roses were taken to the West via the Silk Road especially through Syria which was one from Damascus(Şam in Turkish) countries and thought that is a gene source for many new culture types. The modern varieties of roses which are developed as a result of breeding activities such as hybridization, mutation, gene transfer etc., recently, these have been sold commercially from Europe to some countries Türkiye etc. and are planted instead of the old garden roses. Although Europe has approximately 10000 rose varieties from 18000 all over the world rose varieties, wild rose diversity of Europe is weaker than Türkiye, Asia and the Caucasus so that this situation is forced Europe for breeding and developing new types. Key words: Rosa, rosehip, garden roses, phytogeography, ecology, Türkiye.
