بررسی برخی ویژگی‌های کیفیت فیزیکی خاک در کاربری‌های مختلف اراضی در حوزه‌ی آبخیز بارده شهرکرد (استان چهارمحال و بختیاری)

Abstract

سابقه و هدف: نوع کاربری زمین تأثیر چشم‌گیری بر ویژگی‌های خاک دارد. مطالعه تأثیر کاربری زمین بر ویژگی‌های کیفیت خاک، امکان شناسایی روش‌های مدیریتی پایدار و به‌تبع آن پیشگیری از تخریب فزاینده خاک را فراهم می‌کند. تغییر کاربری اراضی، قطع یکسره‌ی درختان، جنگل‌ها و تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی باعث تخریب یا اخلال در اکوسیستم‌های طبیعی، کاهش ظرفیت تولید فعلی یا آینده‌ی خاک شده و اثرات زیان‌باری بر خصوصیات فیزیکی خاک دارد. با توجه به گستردگی تغییرات کاربری اراضی در ایران و از آن‌جایی که ویژگی‌های کیفیت خاک و مقادیر آن‌ها با توجه به اهداف تحقیق و شرایط منطقه‌ای متفاوت می‌باشند، تحقیق حاضر جهت بررسی ویژگی‌های کیفیت خاک به‌ویژه ویژگی‌های فیزیکی در کاربری‌های مختلف در بخشی از شهرستان شهرکرد انجام شد.مواد و روش‌ها: این پژوهش در بخشی از حوزه ‌آبخیز بارده با مساحت 80 کیلومتر مربع واقع در 40 کیلومتری شمال غربی شهرستان شهرکرد (مرکز استان چهارمحال و بختیاری) انجام شد. کاربری عمده اراضی در این منطقه، مراتع طبیعی و کشت دیم است. تعداد 85 نمونه‌ از خاک سطحی به صورت تصادفی و نمونه مرکب (حاصل از سه نمونه واقع در رئوس مثلث متساوی‌الاضلاع به علاوه یک نمونه واقع در مرکز مثلث) با فواصل 1 کیلومتر و از عمق (0-20) سانتی‌متری برداشته شد به نحوی که با توجه به نقشه کاربری اراضی منطقه از کاربری مرتع 58 نمونه، کاربری کشت دیم 17 نمونه و از کاربری کشت آبی 10 نمونه از خاک سطحی تهیه گردید. همچنین از نقاط نمونه برداری نمونه دست نخورده جهت اندازه گیری جرم مخصوص ظاهری و هدایت هیدرولیکی خاک تهیه شد و ویژگی‌های فیزیکی از جمله توزیع اندازه‌‌ای ذرات، جرم مخصوص ظاهری، تخلخل کل، شاخص‌های پایداری خاکدانه و هدایت هیدرولیکی اشباع در آن‌ها اندازه‌گیری شد. تجزیه و تحلیل آماری براساس روش‌های آمار کلاسیک و با استفاده از نرم‌افزار آماری Statistica Ver.8 انجام شد. برای بررسی ویژگی‌های کیفیت فیزیکی خاک در کاربری‌های مختلف از تجزیه واریانس (ANOVA) و مقایسه میانگین (روش دانکن در سطح 5 درصد) استفاده شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که جرم مخصوص ظاهری، درصد سیلت، پایداری ساختمان خاک به روش الک تر و خشک در اراضی کشاورزی (کشت دیم و آبی) بیشتر از اراضی مرتعی بود که از لحاظ آماری معنی‌دار نبود. تخلخل کل خاک و درصد شن در کاربری مرتع دارای مقدار بیشتری نسبت به کاربری کشت دیم و آبی بود. هم‌چنین در کاربری کشاورزی به‌خصوص کشت دیم در مقایسه با کاربری مرتع درصد رس بیشتر، ولی هدایت هیدرولیکی اشباع کمتر است که این تفاوت معنی‌دار نبود. نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین خصوصیات مورد بررسی، از لحاظ آماری تفاوت معنی‌داری را بین سه کاربری مرتع، کشت آبی و کشت دیم نشان نداد. نتیجه‌گیری: برای جلوگیری از تخریب اراضی و کاهش کیفیت خاک در کاربری‌ها، راهکار طولانی‌مدت در اراضی زراعی، کاهش عملیات خاک‌ورزی و افزودن ماده‌آلی به خاک می‌باشد. در اراضی مرتعی نیز باید از ورود دام‌های مازاد بر ظرفیت مرتع و ورود دام به مرتع قبل از آمادگی مرتع جهت چرا ممانعت کرد.

Keywords

• کاربری اراضی
• کیفیت خاک
• نمونه مرکب
• حوزه آبخیز بارده