Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Apr 2018)
Fiillerde İ‘lâl
Abstract
Sarf ilminde, telaffuzda kolaylık (اَلتَّخْفِيفُ) için ‘illet harfleri (حُرُوفُ الْعِلَّةِ) diye isimlendirilen vâv, yâ ve elif (و- ي- ا)’ten birinin başka bir ‘illet harfine dönüştürülmesi, harekesinin atılması veya mâkablinde bulunan sâkin harfe aktarılması suretiyle sâkin kılınması ya da bizzat harfin atılması şeklinde yapılan değişiklikler i‘lâl (اَلْإِعْلَالُ) olarak tanımlanır.Kalb (اَلْقَلْبُ), nakil/iskân (اَلنَّقْلُ وَالْإِسْكَانُ) ve hazif (اَلْحَذْفُ) olmak üzere üç çeşit i‘lâl türü vardır. Bir harfin başka bir harfe ya da bir harekenin başka bir harekeye dönüştürülmesi kalb, ‘illet harfinin harekesinin kendisinden önce bulunan sahih harfe taşınması nakil/iskân ve bir kelimeden bir ya da birden fazla harfin veya harekenin atılması ise hazif olarak isimlendirilir. Bu makalede i‘lâlin tanımı, türleri ve uygulamaları üzerinde durulmuştur. Uygulama alanı olarak Kur’ân-ı Kerîm’de geçen fiiller tercih edilmiştir. İlgili i‘lâl maddesi için Kur’ân’da örneğin bulunmaması durumunda hadislere müracaat edilmiştir. Beşinci bâba nakledilerek ‘فَعُلَ’ veznine konulan bir fiilin son harfinin yâ (ي) olması durumunda, bu yâ (ي)’nın vâv (و)’a kalb olunması kuralına, ayet ve hadislerde örnek teşkil edecek bir kullanım bulunmadığından, konuya değinirken nahiv kaynaklarında geçen misal kullanılmıştır.
