Mısırlı Şa’râvî’nin Tefsirinde Müvelled Şairlerin Şiirleri

Abstract

Hicrî beşinci asırdan önce müfessirler, Kur'an-ı Kerim'i ve onun mübhem lafızlarını yorumlarken şiirsel istişhada başvurmuşlardır. Dilbilimciler ve tefsirciler şiirle istişhâdı önemli görmüşlerdir. Asma'î (ö. 216/831) ve Amr İbnü’l-Ala (ö. 154/771) gibi dilbilimciler, şiirle istişhâdın kabulü için ölçütler belirlemişlerdir. Bu ölçütlere göre şairler, dört sınıfa veya tabakaya ayrılmıştır: Cahiliye, Muhadram, İslamî ve Müvelled şairler. İlk üç tabaka ile istişhâdda bulunmanın geçerliliği konusunda görüş birliği var iken dördüncü tabaka olan müvelled şairlerle istişhad konusunda görüş birliği yoktur. Beşinci yüzyıldan sonra Muhammed Mitvalli eş-Şa´râvî gibi birçok âlim müvelled şairlerin şiirleriyle istişhâdda bulunmuştur. Bu çalışmada, Şa´râvî’nin istişhâdda bulunduğu müvelled şairlerinin tüm delilleri değerlendirilmekte, tefsirde müvelled şiirlerle istişhâdda bulunmasının nedenleri araştırılmaktadır. Bu kapsamında Şa´râvî’nin Kur'an'ı yorumlamadaki üslubu ve düşünceleri incelenmektedir. Çalışmada elde edilen bulgular şu şekilde özetlenebilir: Şa´râvî, bazen başına gelen bir hikâyeyi anlatmakta, bazen hikmetleri dile getirmekte, bazen de hayatımızın gerçeklerinden örneklerle düşüncelerimizi açığa çıkarmaktadır. Bunu yaparken müvelled şairlerin şiirlerinden alıntılar yapmıştır. Kendisi, anlamı ya da belirli bir konu hakkında hikmet ibarelerini göstermek için bu şairlerin şiirleriyle istişhâdda bir beis görmemiştir. Ona göre Mütenebbî, Ebu’l-Alâ el-Maarrî gibi şairlerin hikmet şiirleri, çağlar boyunca korunan ve ümmet arasında dilden dilden dile nakledilen kolektif tecrübenin bir ifadesidir. Bu, onun tefsirinde hikmet peşinde olduğunun bir ifadesidir. Buna göre İmam Şa´râvî, müvelled şairlerin şiirleriyle istişhâdı caiz görmeyen ilk dönem dil bilginlerinin görüşlerinden ayrılmamıştır. O, böyle bir fikir birliğinin farkındaydı. Şiirden alıntı yapmak için katı koşullar koyduklarında bu, Arap dili ve tefsiri korumak içindi. Kur'an'ın garîb lafızlarını anlamak, belli bir manayı açıklığa kavuşturmak ve gramer veya morfolojik bir kuralı tespit etmek için şiirden alıntılar yapıyorlardı. Şa´ravî, mezkûr şairlerin şiirleriyle yaptığı istişhâdlarında temkinli davranmış, tefsire zarar verecek böyle bir istişhâdda bulunmamıştır. Onun müvelled şairlerin şiirleriyle yaptığı istişhâdları, âyetlerin manasını takviye edecek örnekler getirme kabilinden idi.