Tetkik (Oct 2023)
Bedruddîn b. Malik’in el-Misbâh Fî İhtisâri’l-Miftâh Eserinin Dîbâcesi Özelinde Berâ‘atu’l-İstihlâl Sanatı İncelemesi
Abstract
Bedruddîn b. Mâlik (öl. 686/1286), Ebû Ya‘kûb es-Sekkâkî’nin (öl. 626/1229) Miftâhu’l-‘ulûm’unu, el-Misbâh fî ihtisâri’l-Miftâh ismiyle telhîs etmiştir. Bu telhîs, dönemin yaygın temel kaynakları arasına girerek, belâgat alanında müstesna bir konum elde etmiştir. Telhîs, alanında mümtaz bir yere sahip olduğu gibi belîğ ve estetik bir dîbâceye de sahip olduğu aşikardır. Çalışmaların giriş kısımlarını oluşturan dîbâcelerde, konu, amaç, içerik ve yöntem gibi mevzular hakkında bilgi verilir. Yazar telhîsin dîbâcesinde kullandığı kelimeleri özenle seçmiş, muhtevası olan belâgatı sanatsal kavramlarla konuşturmaya çalışmıştır. Bu kapsamda berâ‘atu’l-istihlâl sanatına ayrıca önem verdiği görülmüştür. Arap belâgat ilminin bedî‘ kısmı altında ele alınan Berâ‘atu’l-istihlâl amaç ve içeriğe değinen sözcük ve deyimlerin vasıtasıyla dikkat çekici güzel bir yöntemle giriş yapma sanatıdır. Bu çerçevede yazar kendisinden önce bu alanda kaleme alınan önemli eserlerin isimlerine göndermeler yapmıştır. Bu bağlamda çalışmada el-Misbâh fî ihtisâri’l-Miftâh isimli telhîsin dîbâcesi analiz edilerek berâ‘atu’l-istihlâl sanatı açıklanacağı gibi istifade edilen kaynaklar hakkında da gerekli bilgilerin verilmesi hedeflenmiştir. Berâ‘atu’l-istihlâl sanatına genel olarak eserlerin giriş kısımları olan dîbâcelerde yer verilir. Bu nedenle dîbâce hakkında da gerekli bilgiler aktarılmıştır. Arap Dili ve Belâgatı alanında kaleme alınmış ilk kaynaklardan olması ve daha önce yazılmış önemli belâgat kaynaklarının isimleri dîbâcesinde berâ‘atu’l-istihlâl sanatıyla ustaca zikredildiğinden Bedruddîn b. Mâlik’in dîbâcesi çalışma konusu olarak tercih edilmiştir. Bu yöntemle bazı klasik eserlerin kaynakçalarının öğrenilebileceği, akademik camianın dikkatine sunulmuştur.
