منظر (Feb 2018)
جهان‌بینی ایرانیان و شکل‌گیری الگوی محوری باغ ایرانی
Abstract
باغ ایرانی به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای تمدن ایرانی در جهان، بازتابی از جهان‌بینی ایرانیان است. سال‌هاست پژوهشگران متعدد ایرانی و خارجی به دنبال یافتن الگو یا کهن‌الگویی برای باغ ایرانی هستند. برای مدت‌ها الگوی «چهارباغ» به عنوان الگوی باغ ایرانی در جهان معرفی شده بود؛ الگویی هندسی که با تمسّک به جهان‌بینی چهاربخشی کتب کهن به دنبال انطباق آن با الگو و جهان‌بینی ایرانیان و بهشت موعود به ویژه در دوران اسلام، تفکر شکل‌دهنده به تقسیم چهارتایی در باغ ایرانی را توجیه و به عنوان کهن‌الگوی اصیل برای باغ ایرانی معرفی کنند. با گسترش مطالعات و انطباق فضایی میان این الگو و نمونه‌های متنوع باغ ایرانی، الگوی «چهارباغ» به عنوان کهن‌الگویی برای تمام باغ‌های ایرانی مورد تشکیک قرار گرفت. مطالعات سال‌های اخیر پژوهشگران عموماً ایرانی نشان می‌دهد که فراتر از تقسیم چهارتایی، باغ ایرانی باغی محوری است که در آن یک محور به عنوان محور اصلی نقشی بنیادی در شکل‌گیری هندسه باغ ایرانی بازی می‌کند. این نوشتار با پذیرش و اثبات الگوی تک‌محوری در باغ ایرانی تکیه بر تحلیل هندسی باغ‌های ایرانی و نظریات صاحب‌نظران و انطباق جهان‌بینی ایرانی و الگوی هندسی تک‌محوری، به دنبال خوانش احساس زیست انسان ایرانی و فهم اوست که شکل‌دهنده باغ ایرانی با حاکمیت یک محور فضایی غالب است. نتایج این نوشتار با رسمیت دادن به الگوی باغ ایرانی مبتنی‌بر شکل‌گیری محور اصلی که بین کوشک و ورودی اصلی شکل گرفته و مسیر حرکت از ورودی به سمت کوشک را تعریف می‌کند. انطباق این الگو با جهان‌بینی ایرانی را براساس حرکت از ظلمات به نور و تقسیمات سه‌گانه متعاقب آن نشان می‌دهد.
