تحلیل کمی ترکیب و ساختار توده‌های جنگلی سرخدار (Taxus baccata L.) در وضعیت‌های حفاظتی متفاوت جنگلهای ارسباران

Abstract

سابقه و هدف: تشریح کمی ساختار جنگل به عنوان مهمترین مولفه در مدیریت اکوسیستم های جنگلی ضرورت دارد. سرخدار (Taxus baccata L.) به عنوان یکی از مهمترین گونه‌های درختی رویشگاه جنگلی ارسباران در شمال غرب ایران است. هدف این بررسی، تعیین ویژگی‌های ساختاری و ترکیب جوامع جنگلی سرخدار در رویشگاه‌های طبیعی در جنگل‌های ارسباران با استفاده از روش‌های مبتنی بر نزدیک‌ترین همسایه و نتایج آماربرداری صد در صد در رویشگاه‌های با وضعیت حفاظتی متفاوت بیان کند. مواد و روشها: در این پژوهش سه رویشگاه کلاله، وایقان و کورن انتخاب و به دو روش صددرصد و نزدیکترین فاصله آماربرداری شدند. در هر رویشگاه یک شبکه آماربرداری به ابعاد 25×25 متر پیاده شده و در محل تقاطع اضلاع شبکه تعداد 56 نقطه نمونه‌برداری انتخاب و نزدیک‌ترین درختان سرخدار به مرکز تقاطع به‌عنوان درخت شاهد همراه با سه درخت جانبی که در نزدیک‌ترین فاصله از درخت شاهد قرار داشتند با استفاده از روش فاصله‌ای و بدون پلات اندازه‌گیری شدند. برای بررسی ساختار از شاخص‌های آمیختگی، تمایز قطری و ارتفاعی، شاخص فاصله درختان و شاخص کلارک و ایوانز استفاده شد. یافته‌ها: میانگین ارتفاع درختان سرخدار در دو رویشگاه کلاله (83/4 متر) و وایقان (1/5 متر) بود و در اشکوب زیرین قرار داشتند. ولی در رویشگاه کورن ارتفاع درختان سرخدار (04/4 متر) با بقیه درختان توده (3/4 متر) اندازه مشابهی داشت. نتایج نشان داد که چهار گونه ممرز (68 درصد)، افرا (8 درصد)، سرخدار (7 درصد) و بلوط سیاه (2/5 درصد) حدود 88 درصد از تراکم درختان موجود در تودهها را تشکیل می داد. در هر سه رویشگاه، سرخدار در پایین‌ترین طبقه قطری (5/7-5/12 سانتی‌متر)، بیشترین فراوانی را دارد. میانگین شاخص فاصله بین درختان در رویشگاهای با سابقه حفاظت طولانی مدت و کوتاه مدت به ترتیب برابر با 8/3 و 14/5 متر بود. میانگین شاخص تمایز قطری در رویشگاهای با سابقه حفاظت طولانی مدت و کوتاه مدت به ترتیب برابر با 59/0 و 06/0 برآورد شد. نتایج محاسبات نشان داد که ارزش مینگ لینگ یک در منطقه وایقان 100 درصد بود. البته ارزش یک برای منطقه کلاله حدود 85 درصد را نشان داد. اما در رویشگاه کورن شاخص آمیختگی با ارزش صفر حدود 25 درصد فراوانی داشت. ارزش شاخص کلارک ایوانز نشان داد که در رویشگاه وایقان (29/1) و در دو رویشگاه کلاله (07/1) و کورن (82/0)، این شاخص نزدیک به یک بود. نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که پایه‌های سرخدار تعداد در هکتار و سطح مقطع پایینی نسبت به سایر گونه‌‌ها در توده‌های مورد مطالعه دارند. انجام عملیات‌های جنگل‌شناسی برای کاهش تعداد در هکتار و سطح مقطع سایر گونه‌ها به تقویت پایه‌های سرخدار منجر می-شود. با توجه به اینکه سرخدار نور ملایم را می‌طلبد، کاهش بیش از اندازه تراکم درختان در توده می‌تواند به سرخدار آسیب بزند. بر اساس نتایج اعمال حفاظت و جلوگیری از آشفتگی‌های با منشا انسانی می‌تواند باعث تسریع بازگشت اکوسیستم به وضعیت مطلوب گردد.

Keywords

• شاخص‌های ساختار
• حفاظت جنگل
• سرخدار
• تمایز قطری