Analyses on the morphoectonic anomalies and its relationship with change of tectonic structures of the High Zagros zone and Sanandaj-Sirjan belt in the Ghaleh shahrokh-Chelgerd basin as a sample area

Abstract

حوضۀ قلعه شاهرخ به‌‌عنوانیک زیرحوضه در بالادست حوضۀ رودخانۀ زاینده‌‌رود تحت‌‌تأثیر تکتونیک، زمین‌‌شناسی و فرایندهای ژئومورفولوژیکی کواترنر است و به‌‌وسیلۀ گسل اصلی زاگرس به دو پهنۀ ساختاری زاگرس مرتفع و پهنۀ سنندج-‌‌سیرجان تقسیم می‌‌شود. در این پژوهش، تحلیل‌‌های مورفوتکتونیکی بر‌‌اساس مدل رقومی ارتفاعی 5/12 متر انجام گرفت و برای تحلیل شاخص‌‌های مورفوتکتونیکی از نرم‌‌افزار متلب استفاده شد. تحلیل نقاط رودشکن، بازه‌‌ها و نیمرخ آبراهه‌‌ها، شاخص‌‌هایفعالیت تکتونیکی، مانند تقعر، شیب، گرادیان طولی، نامتقارن و تقارن توپوگرافیک عرضی و هیپسومتری نشان می‌‌دهد که حوضۀ موردمطالعه ازنظر تکتونیکی و فرسایشی فعال است. زیر‌‌‌‌حوضه‌‌های واقع‌‌در زون زاگرس مرتفع بیشتر متأثر از تکتونیک و زیرحوضه‌‌‌‌های زون سنندج سیرجان در بالادست متأثر از تکتونیک و در پایین‌‌دست متأثر از فرایندهای فرسایشی هستند، بااین‌‌وجود فرایندهای فرسایشی نیز به‌‌وسیلۀ عوامل تکتونیکی در بالادست کنترل می‌‌شوند. همچنین نتایج این مطالعه نشان می‌‌دهد که برخاستگی در امتداد گسل‌‌ها باعث توسعۀ بی‌‌نظمی از‌‌طریق شبکه‌‌های زهکشی شده که مستقیماً در نیمرخ آبراهه‌‌ها و ایجاد نقاط رودشکن در تعدادی از زیرحوضه‌‌‌‌ها نمود پیدا کرده است. همچنین، شاخص تقعر نسبت‌‌به تغییرات تکتونیکی از حساسیت کمتری در مقایسه با شاخص شیب برخوردار است و شاخص شیبنسبت‌‌به شاخص تقعر، با نرخ برخاستگی صخره‌‌ها بیشتر ارتباط دارد؛ از‌‌این‌‌رو قطعاتی از آب‌‌راهه که شاخص شیب متفاوتی دارند، ممکن است مبیّن آشفتگی‌‌های تکتونیکیدر سیستم رودخانه‌‌ای باشند. نتایج انتگرال هیپسومتری در تمام زیرحوضه‌‌‌‌ها کمتر از 35/0 است و ازنظر شکل، s شکل یا مقعر هستند که نشان می‌‌دهد حوضه‌‌ها در وضعیت تکاملی یا انتهای دوران بلوغ قرار دارند. همچنین بررسی نقشۀ هم‌‌پایه نشان می‌‌دهد که گسترش نقاط رودشکن در ترازهای مشابه ممکن است مربوط‌‌به دوره‌‌های برخاستگی هم‌‌زمان در حوضه باشد.

Keywords

• morphotectonic
• high zagros zone
• sanandaj-sirjan zone
• ghaleh shahrokh – chelgerd basin