مقایسه عناصر غذایی برگ و خاک بلوط ایرانی در رویشگاه طبیعی و جنگل‌کاری شده

Abstract

سابقه و هدف: به منظور احیاء بخش‌های تخریب یافته جنگل‌های زاگرس، جنگلکاری با گونه بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl) انجام شده است، با این وجود مطالعات کمی در زمینه پویایی عناصر غذایی برگ و خاک در مقایسه با درختان طبیعی (دانه زاد و شاخه زاد) صورت گرفته است. هدف این پژوهش مقایسه عناصر غذایی برگ در فرم‌های طبیعی (دانه‌زاد و شاخه‌زاد) و جنگل‌کاری شده بلوط ایرانی (با میانگین سنی حدود 30 سال) است.مواد و روش‌ها: با توجه به اهداف پژوهش، در شهرستان ایلام که جنگلکاری با گونه بلوط ایرانی در مجاورت پایه‌های طبیعی آن انجام شده بود، نمونه‌برداری از برگ‌ و خاک (در عمق 20-0 سانتی‌متری) در دو فصل بهار (فروردین ماه) و تابستان (شهریور ماه) جهت مقایسه تغییرات عناصر کربن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم و برخی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک انجام گرفت. از آنالیز واریانس دو طرفه (GLM) جهت مقایسه میانگین‌های خصوصیات خاک و برگ در بین مناطق مختلف و از آنالیز مؤلفه‌های اصلی (PCA) و آزمون همبستگی پیرسون به منظور بررسی روابط عناصر غذایی برگ و خاک و نیز تغییرات آنها در رابطه با فرم رویشی مختلف استفاده شد. یافته‌ها: نتایج آنالیز واریانس دو طرفه (GLM) نشان داد که عناصر نیتروژن و فسفر برگ تحت تأثیر فرم‌های مختلف گونه بلوط و فصل قرار گرفت و مقدار آنها در فصل بهار بیشتر از تابستان است. به‌طوری‌که میزان نیتروژن برگ‌ها در درختان دانه‌زاد (20/2 درصد به 68/1 درصد) و در فرم جنگل‌کاری (78/1درصد به 25/1درصد) در فصل بهار نسبت به تابستان بیشتر بود. میزان کلسیم برگ در فصل تابستان نسبت به بهار بین 5/1 تا 2 برابر بود (در بلوط جنگل‌کاری شده 66/303 به 33/170، در بلوط شاخه‌زاد 33/282 به 33/149 و بلوط دانه‌زاد 66/285 به 233 میلی‌گرم بر کیلوگرم). پتاسیم برگ تحت تأثیر فرم‌های مختلف بلوط و فصل قرار گرفت. بطوریکه در فصل بهار بیشتر از تابستان و در بلوط دانه‌زاد (16/201 میلی‌گرم بر کیلوگرم) و جنگل‌کاری شده (47/161 میلی‌گرم بر کیلوگرم) 1 تا 5/1 برابر بلوط شاخه‌زاد (30/128 میلی‌گرم بر کیلوگرم) بود. تجزیه مؤلفه‌های اصلی و همبستگی پیرسون نشان داد که در دو فصل، فرم‌های مختلف بلوط از یکدیگر قابل تفکیک هستند.نتیجه‌گیری: براساس نتایج می‌توان گفت که درختان جنگل‌کاری شده بلوط ایرانی از نظر عناصر نیتروژن کل، پتاسیم و فسفر برگ مشابه فرم جنگلی دانه‌زاد بوده و نسبت به درختان شاخه‌زاد از میزان عناصر بیشتری برخوردار هستند. علاوه بر این، در فرم‌های جنگلکاری بر خلاف فرم‌های طبیعی میزان عناصر برگ در فصل تابستان بیشتر از فصل بهار بود.

Keywords

• عناصر غذایی
• جنگلکاری
• بلوط ایرانی
• جنگل‌های زاگرس