غالب (Sep 2023)
بازنمایی گفت‌مان شعری ارغوان، سرودۀ سایه
Abstract
تحلیل گفت‌مانِ انتقادی، یکی از نظریه‌های مطرح در حوزۀ نقد ادبی است، که امروزه توجه بسیاری از پژوهش‌گرانِ زبان و ادبِ فارسی را برانگیخته است. این نظریه، با بررسی مطالعات تجربی میان تحولات اجتماعی و فرهنگیِ قلم‌روهای گوناگون جامعه و گفت‌مان‌های موجود در آن، ضمن بیان رابطه میان ملاک‌های درونی و بیرونی متن، قدرت مسلط جامعه‌یی را که اثر ادبی در آن شکل گرفته است، مورد بررسی قرار می‌دهد. فرکلاف یکی از نظریه‌پردازان در حوزۀ گفت‌مان انتقادی است، که برای نظریۀ خود سه سطح را در نظر دارد. در سطح اول، براساس دستور نقش‌گرای هلیدی، به بررسی ساختار متن می‌پردازد؛ در سطح دوم، که تفسیر نام دارد، به بررسی بافت موقعیتی و بینامتنیِ به‌کاررفته در متن نظر دارد و در سطح سوم، تبیین به بررسی عوامل شکل‌گیری، ایدیولوژی و تأثیرات گفت‌مان می‌پردازد؛ ازجانبی، هوشنگ ابتهاج، یکی از شاعران برجسته در ادبیات معاصر فارسی‌است، که به ترسیم اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در اشعارش پرداخته و واکاوی آثارش براساس روی‌کرد انتقادی و تحلیل گفت‌مان، دست‌آوردهای قابل توجهی را در اختیار ما قرار می‌دهد. در پژوهش حاضر برآن بودیم تا گفت‌مان‌های سیاسی و اجتماعی موجود در شعر ارغوان را بررسی کنیم و به این مهم دست یابیم که گفت‌مان‌های مطرح در شعر ارغوان کدام است و مؤلفه‌های موجود در این شعر تا چه اندازه با گفت‌مان انتقادی فرکلاف قابل پی‌گیری است؟ برای رسیدن به هدف، با استفاده از روی‌کرد فرکلاف، به‌شیوۀ تحلیلی-توصیفی، داده‌ها را تهیه نموده‌ایم. یافته‌های ما از پژوهش، نشان می‌دهند: ابتهاج، با روایتی شاعرانه به بیان مسائلی چون نابرابری، بی‌عدالتی، وضعیت فرهنگی و سیاسی در شعر ارغوان پرداخته و با تقویت روحیۀ استقلال‌طلبی، آزادی و میل به مقاومت و ایستاده‌گی، به زنده‌گی و گفت‌مان تغییر در جامعۀ خود و بشریت امید دارد.
Keywords
