Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında İnançla İlgili Ünitelerin İçerik Değerlendirmesi

Abstract

Ders kitapları, sahip oldukları özelliklerle genelde eğitimde, özelde din eğitiminde konu alanı ve öğretim programının amaçlarını ayrıntılı gerçekleştiren materyaller olarak öne çıkmaktadır. Fakat ders kitaplarının eğitimde istenilen etkililiği sağlayabilmeleri, bazı nitelikleri taşımalarını gerekli kılmaktadır. Bunlar arasında yazılı materyallerin okunabilirlik ve tasarımla birlikte üç temel değişkeninden olan içerik, amaç ve kazanımların eğitsel yapılarını somut olarak ortaya koymaları, işlenişi düzenli ve hızlı sunmaları nedeniyle diğer ders kitabı özellikleri arasında ayrı bir yere sahiptir. Materyale etkileri ders kitaplarında içeriği önemli kılmaktadır. Diğer alanlara temel teşkil etmesi, bireyler ya da toplumların dinle ilgili temel problemlerinin başında gelmesi de inanç konularını din kültürü ve ahlak bilgisi öğretimi ile öğretim programlarında farklı bir konuma taşımaktadır. Bu ve inanç alanının kendine has diğer özellikleri, öğretime konu edilirken temel kaynaklardan hareket etme, hedef kitleye uygun içeriği düzenleme, soyut anlamları doğru şekilde somut öğrenme öğretme ortamına aktarma gibi alan bilgisi ve alan eğitimi ile ilgili hususların daha çok dikkate alınmasını gerekli kılmaktadır. Belirtilenler ve hedef kitlenin inanç konularındaki öğrenmelerinin kararlı hale gelerek şekillenmeye başladığı gelişim döneminde bulunmaları dikkate alınarak ortaokul din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarının inançla ilgili üniteleri çalışmaya örneklem olarak seçilmiş, bu üniteler bağlamında içerik özelliklerinin bilimsel ilkelere ve öğretim programına uygunluk düzeyi incelenmiştir. Nitel araştırma olarak planlanan çalışmanın verileri, içerik analizi yöntemi ve bu amaçla hazırlanan ders kitabı içerik değerlendirme aracı yardımıyla elde edilmiştir. Ulaşılan veriler, ders kitabı içerik değerlendirme aracı maddelerinden alabilecek en yüksek toplam puan ile alınan toplam puanın karşılaştırıldığı ve 0-10 arası yeterlik oranı esas alınarak düzenlenen uygunluk ölçeği ile değerlendirilmiştir. Çalışma sonunda, incelenen tüm ders kitaplarının inançla ilgili üniteler örnekleminde içerik özellikleri itibariyle değerlendirme aracından aldıkları toplam puanların yüksek ve uygunluk derecelerinin de ‘oldukça uygun’ düzeyinde olduğu görülmüştür. Ancak maddeler bazındaki değerlendirmelerde aynı olumlu sonuçlar devam etmemiş, amaç ve kazanımlar ile ders kitabı hazırlama ilkelerine riayet konusunda öğretim programında belirtilen yeterliğe ulaşılamadığı tespit edilmiştir. Bu, çalışmanın temel problemiyle ilgili olarak ortaokul din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarında, inanç üniteleri örnekleminde, öğretim programı ders kitabı uyumunun istenilen düzeyde gerçekleştirilemediğini ortaya koymuştur. Aynı durum bilimsel ilkelere riayet etmede de yaşanmıştır. Genel olarak istenilen özellikleri taşımakla birlikte metinlerde cümle, paragraf, başlık ve ünite bağlamında mantıki tutarlığı sağlama, tüm ders kitaplarında ortak sorun olarak belirlenmiştir. Benzer şekilde konularla ilgili yeter sayıda ayet hadis mealine yer verilerken öğrenciyi bunlar üzerinde düşünme ve araştırmaya yönlendirmede eksiklilerin bulunduğu görülmüştür. Sonuçlar, ders kitaplarında son yıllarda görülen olumlu değişimin devam ettirilebilmesi ve bir materyal olarak istenen nitelikleri en üst düzeyde gerçekleştirebilmeleri için içerik oluşturma ve düzenleme çalışmalarının alan uzmanı ve alan eğitimcilerinin birlikte gerçekleştireceği farklı araştırmalarla desteklenmesi gerektiği kanaatine götürmüştür. Nitekim problemler çerçevesinde ilgili ünitelerin içerik özelliklerinde sınıf ve kitaplar bazında yapılan karşılaştırmalar, melek ve ahiret inancı ile kader inancı başta olmak üzere soyut ve ilahiyat alanında tartışmalı konuların somut olarak işlenişe konu edilmelerinin mutlaka disiplinler arası çalışmalarla gerçekleştirilmesinin gereklilik arz ettiğini ortaya koymuştur. Ayrıca incelenen ders kitabı ünite içeriklerinin bazı maddelerdeki sorunlara rağmen oldukça uygun yeterlik düzeyinde bulunduklarının ve istenilen özellikleri büyük ölçüde taşıdıklarının belirlenmesi, bu içerikleri öğrenme öğretme sürecine aktaran ve ders kitaplarının materyal olarak kullanımına rehberlik eden öğretmenler ile onların yeterliklerinin konu bağlamında ele alınması gerektiği sonucuna ulaştırmıştır. Öğretmen ve yeterlikleri de öncelikle din öğretiminde ilgili personelin yetiştirildiği hizmet öncesi programlarını dolayısıyla yüksek din öğretimi kurumlarını ve sonra program geliştirme süreçleri ile onun bir parçası ders kitaplarını anlayarak öğrenme öğretmede etkin kullanımda öğretmenlere rehberlik eden hizmet içi eğitim çalışmalarını tartışmaya açmanın ihtiyaç olduğunu düşündürmüştür.