Hitit İlahiyat Dergisi (Dec 2021)
Konya’daki Osmanlı Türbeleri’nde Mezar Taşları
Abstract
Bu araştırmanın konusu Konya’daki Osmanlı türbelerinde mezar taşlarıdır. Türk sanatında anıtsal mezar mimarisi ve çeşitli formlarda yapılan mezar taşları her daim araştırmacılar tarafından önemini korumuştur. Türk-İslâm sanatında Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular çok sayıda anıtsal mezar inşa etmişlerdir. Türklerin Anadolu’ya gelmesinden sonra da bu gelenek sürdürülmüştür. Konya’da Selçuklular, Beylikler ve Osmanlılar döneminde kümbet ve türbe yapımına önem verilmiştir. Bu bağlamda araştırmamız kapsamında Konya’da içinde çeşitli formlarda mezar taşları bulunan ve Osmanlı dönemine tarihlendirebileceğimiz sekiz adet türbe tespit edilmiştir. Bu türbelerden altısı günümüzde mevcut olmakla birlikte, ikisi yok olmuştur. Mevcut türbelerden dördü Mevlâna Müzesi bahçesinde yer alan Hürrem Paşa Türbesi, Mehmet Bey Türbesi, Sinan Paşa Türbesi ve Fatma Hatun Türbeleridir. Şeyh Muhammed Bahaeddin Nakşibendi Türbesi Hacı Fettah Mezarlığı’nda, Söylemez Türbesi ise Pirebî Mahallesi Muhacir Pazarı yakınındaki Balık Pazarı içinde yer almaktadır. Günümüze ulaşamayan Hatice Hatun Türbesi Şems-i Tebrîzî Mezarlığı içinde idi ve 1944 yılında mezarlıkla birlikte ortadan kaldırılmıştır. İynel Dede ve Mahmut Dede Türbesi ise Akçeşme Mahallesi’nde iken zamanla yok olmuştur. Adı geçen bu sekiz türbenin içinde toplamda 13 adet farklı formda mezar taşı tespit edilmiştir. Bu türbelerin ve içlerindeki mezar taşlarının tespiti saha araştırması ve kaynaklardan taranan bilgilerle mümkün olmuştur. Mevcut olan her bir eser tek tek fotoğraflanmış, mevcut olmayanlar için ise kaynaklardan yararlanılmıştır. Çalışma sürdürülürken gerekli yerlerden resmî izinler alınmıştır. Bu konuyu seçmekteki en önemli amacımız Konya’nın merkez ilçelerinde Osmanlı döneminde inşa edilen anıt mezarlar içindeki mezar taşlarını toplu bir biçimde ele alıp, dönemsel özelliklerini analiz etmek ve kayıt altına almaktır. Araştırmamızda Osmanlı dönemi türbelerinin içinde bulunan 13 adet mezar taşı malzeme, teknik, form, başlık türleri, süsleme ve yazı alt başlıklarında değerlendirilerek analiz edilmeye ve sanat tarihindeki yerleri Konya ölçeğinde saptanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmayla, türbelerin içindeki mezar taşlarının form çeşitliliği ve süslemelerinin belirlenmesi açısından literatüre katkı sağlamak hedeflenmiştir. Elde ettiğimiz bulgulara göre; mezar taşlarının tamamının mermerden yapıldığı, üzerlerinde zemin oyma, kazıma ve boyama tekniklerine yer verildiği görülmektedir. Konumuz kapsamında incelenen mezar taşları form olarak kendi içinde sanduka, lahit, şahideli sanduka, şahide ve çerçeveli mezar taşı olarak kategorize edilmiştir. Araştırmamızda yer alan örnekler dönemleri açısından değerlendirildiğinde estetik bakımdan zarif bir görünüme sahiptirler. Şahidelerin tepe kısımları sivri teğet kemer ve üçgen alınlık gibi farklı tepeliklere sahiptir. Üç adet erkek, bir adet kadın olmak üzere toplam dört adet mezar taşında başlık tespit edilmiştir. Mezar taşları genelde sade bir biçimde ele alınmakla birlikte bir kısmının üzerinde geometrik şekilli bordürler ve geçmeler göze çarpar. Bazılarında ise bitkisel ve nesneli kompozisyonlara yer verildiği saptanmıştır. Bir eserde ince bir işçilikle işlenmiş vazo içindeki çiçekler dikkati çeker. Bu araştırmada incelenen mezar taşlarının ustalarına ilişkin herhangi bir bilgiye rastlamak mümkün olmamıştır. Beş mezar taşı ise üzerinde tarih barındırmamaktadır. Bütün bu tespitlerin yanı sıra çalışmamızda bahsi geçen türbeler ve içindeki mezar taşlarının çağdaş olup olmadıkları sorusu cevaplanmaya çalışılmış ve türbelerle içlerindeki mezar taşlarının aynı yıllarda yapılmış olabileceği kanısına varılmıştır. Eserlerin tarihlendirmeleri, içinde bulundukları türbenin inşa tarihi, mezar taşının üzerindeki kitabede bulunan tarih ibaresi ya da bezeme kompozisyonları esas alınarak yapılmıştır. Buna göre konumuz kapsamında incelenen mezar taşlarının sekizi 16. yüzyıla, biri 18. yüzyıla, üçü 20. yüzyıla tarihlenmektedir. Bir mezar taşı ise günümüze ulaşamadığından kesin olarak tarihlendirilememiştir.
Keywords
