İbn Mâlik'in Elfiyye Eseri Bağlamında Arap Dili Gramerinin Küllî Kaideleri

Abstract

İnsanın doğru düşünme eylemini mantık ilmi, doğru ve sahih bir inanca sahip olmasını akâid/kelam ilmi, ahlaklı olmasını tasavvuf ilmi ve doğru konuşma eylemini ise gramer ilmi üstlenir. Gramer ilminin konulmasını gerektirecek birden fazla etken olmuştur. Müslümanların Kur'an ve hadisleri koruma altına almalarına tekabül eden dini, varlık sahasında Bizans ve Pers gibi büyük imparatorluklar karşısında yok olma ve asimile olma endişesine karşı milliyetçi, fetih hareketleri sonucu İslam’la müşerref olmamış topraklarda İslam bayrağı dalgalanması siyasi ve dini gibi sebeplerden dolayı birçok ilim dalı vazedilmesinin yanında gramer ilmi de vazedilmiştir. Kurallar zihinlerde yer edinsin, özellikle Arap olmayanlar daha iyi kavrasın diye Kur’an’ı Kerim ve Peygamber efendimiz (s.a.s.)’in “Cevâmiu‘l-kelim” diye bilinen özlü ifadelerinden ilham alınarak küllî kaideler telif edilmiştir. Arap dili grameri vazedilmesi de küllî kaidelerlerin “fâil merfû', mef'ûl mansûb, muzâfu ileyh mecrûrdur.” ya da “her fiil fâilini ref' eder.” kaidesiyle başlamıştır. Küllî kaideler, nahiv ile uğraşan kişiye kaidelerin hangisini önceleyeceğini, ne yapması gerektiğini ve birçok konuda nahvî’ye rehberlik ettiği gibi yer yer bu kaideler, gramer ilminin kurallarını ifade ettikleri de olmuştur. Nahiv, nahiv usûlü ve nahiv hilaf ilmi kitapların kahiri ekseriyetinde bu kaideler, satır aralarında kendilerine işaret edilmek veya özel bir bölüm altında zikredilmek suretiyle kendilerine yer bulmuştur. İbn Mâlik, Elfiyye adlı eserinde bu kaidelere gerek uygun hareket ederek gerek onları zikretmek suretiyle bunların önemine işaret etmektedir.