هنر و تمدن شرق (Sep 2021)
پژوهشی درباره هنر قرآن‌نگاری چین از قرن شانزدهم تا پایان قرن هجدهم میلادی
Abstract
خوشنویسی همواره والاترین هنر در بین هنرهای اسلامی تلقی می‌شود، این اهمیت از خوانا و زیبانوشتن آیات قرآنی به عنوان کلام الهی و معجزة دین مبین اسلام حاصل شده است و می‌توان این هنر را هنر خاص جهان اسلام نامید، همچون سایر هنرها که در اثر گسترش دین اسلام به قلمروهای دیگر وارد شدند و با عناصر بومی و هنرهای باستانی جغرافیای مقصد درآمیختند و شکل و فرم جدید به خود گرفتند، هنر خوشنویسی اسلامی نیز با ورود به مناطق مختلف علی‌رغم ثابت‌بودن الفبای عربی، فرمهای جدید و متنوعی پیدا کرد، کما اینکه انواع مختلف خط کوفی به عنوان خط اولیة الفبای عربی، نام جغرافیاهای مختلفی چون خط کوفی مدنی، کوفی مکی، کوفی مشرقی، کوفی مغربی و ... به خود گرفتهاند. خوشنویسی اسلامی در چین به عنوان کشوری با بافت غیر اسلامی و زمینة مذهبی بودایی، در ترکیب با فرهنگ و هنرهای باستانی و دین جاری در این سرزمین، دستخوش تغییراتی شد و فرم گرافیکی متفاوت به خود گرفت و تحت عنوان خط صینی نام نهاده شد که با خطوط رایج در جهان اسلام متفاوت است. خط صینی در موضوعات مختلفی چون قرآنها، کتیبههای مساجد، اشیاء کاربردی و سنگ قبرها ظهور پیدا کرده است. در این پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی در بررسی خوشنویسی و تزئینات استفاده شده است. در این پژوهش به قرآنهای کتابت شده در کشور چین که به عنوان مهمترین تجلی‌گاه خط صینی که همانا کلام خداوند است پرداخته شده تا به این پرسشها پاسخ دهد: خوشنویسی آیات قرآنی، در قرآنهای چینی به لحاظ شیوة نگارش دارای چه ویژگی فرمی متمایزی است؟ در تزئین و تذهیب صفحات قرآنهای چینی، چه عناصری به چشم میخورد؟ و خط صینی به کارگرفته شده در کتابت قرآنهای چینی، ریشه در کدام قلم دارد؟ نتایج حاصله حاکی از آن است که خوشنویسی قرآنهای چینی از ترکیب خط عربی با حرکات قلم مو و پیچ وتابهای ضربآهنگهای موجود در خوشنویسی چینی، فرمی منحصربهفرد یافته است. در تذهیب قرآنها و تزئین صفحات، از نمادهای رایج در آئین بودایی، نقوش باستانی و همچنین اشیای کاربردی در فرهنگ و هنر چین، رنگهای درخشان و گل و گیاهان رایج و نمادین این سرزمین استفاده شده است، همچنین خط صینی بهکار رفته در قرآنهای چینی ریشه در قلم محقق دارد.
Keywords
