Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Aug 2019)
Eski Uygurca Kelimelerin Çince Karakterlerle Yazımında Ünsüz Düşmesi Olayı
Abstract
Türklerle ilgili en eski kaynaklardaki veriler, Çinlilere ait olup, Türkçe kelime ve terimlerle ilgili ancak Çin yıllıklarındaki şekillerinden hareketle fikir yürütülebilmektedir. Çin kaynaklarında Çin imlasıyla geçen kelimelerin Türkçede aslında nasıl olduğunun kesin olarak bilinememesi, Türkolojinin önemli problemlerinden biridir. Problemin çözülebilmesi için Türkçe kelimelerin Çincedeki telaffuzlarından yola çıkılarak, çeşitli analizlere ulaşmak ve çeşitli denklikler kurmak mümkün olabilir. Bu konudaki çalışmalara katkıda bulunabilecek eserlerin başında Uygurca-Çince İdikut Sözlüğü adıyla kitaplaştırılan ve XIV. yüzyılda Ming Hanedanı Tercüme Odası tarafından hazırlanan sözlüktür.Sözlüğün yazımı Ming sülalesinin ilk imparatoru Chu Yüan-chang’in emriyle tercümanlar odası kurularak, Hu-i-i-yü Çin dilleri ile beraber diğer dillerin karşılaştırmalı sözlüğü ile beraber 1382 yılında başlatılmıştır. Eserin Pekin’de dört, Japonya’da dört, Avrupa’da yedi nüshası bulunup, sözlük üzerinde Amiot, Klaproth, Ligeti, Hu Chên-hua ve Huang Jun-hua, Paul Pelliot, F. K. Müller ve Mağfiret Kemal Yunusoğlu çalışmıştır. Yunusoğlu’nun çalışması sözlüğün nüshalarının karşılaştırmalı bir yayınıdır. Sözlükteki Eski Uygurca malzemeden hareketle imla, ses, şekil, söz varlığı incelemeleri yapılan eserde açıklamalar, metin ve dizin bölümleri de yer almakta; yukarıda bahsedilen probleme yönelik bir bölüme yer verilmemektedir. Bu çalışmada Yunusoğlu neşrindeki Eski Uygurca kelimelerin Çincedeki imlası esas alınmak suretiyle denkliklere dayalı bir veri tabanı oluşturulmuş; ardından da bu denklikler esaslı ses olayları tespit edilmiştir. Bu çalışma, işte bu ses olaylarından birini, ünsüz düşmesi hadisesini ele almakta ve Türkçe kelimelerin Çincede söylenirken ne tür değişikliklere uğradığını/uğrayabileceğini örneklerle göstermektedir.Çevriyazı sistemi olarak Yunusoğlu’na bağlı olarak, Mathews’in kullanıldığı sistemin tercih edildiği bu çalışmada elde edilen verilere göre Eski Uygurcada önseste /y/; içseste hece başında /y/, /g/ ve /γ/; içseste hece sonunda /b/, /d/, /g/ /γ/, /k/, /q/, /p/, /t/ ve /y/ ve sonseste /d/, /g/, /γ/, /k/, /q/, /l/, /p/, /ş/, /t/, /v/, /y/ ünsüzleri ile /rt/ ünsüz çifti düşmektedir. Bir başka ifadeyle Eski Uygurca kelimelerdeki/y/ sesi Çincede yazılırken tüm konumlarda; /g/ ve /γ/ sesleri içses hece başında, içses hece sonunda ve sonseste; /d/, /k/, /q/, /p/ ve /t/ sesleri içses hece sonunda ve sonseste; /b/ sesi yalnızca içses hece sonunda; /l/, /ş/, /v/ sesleri ile /rt/ çift ünsüzü yalnızca sonseste düşmektedir. Bu tablo Çince imlayla yazılmış Türkçe kelimelerin orijinal biçimlerine ulaşmakta yardımcı olacak veriler sunmaktadır.
