Yezîd b. Ebî Süfyân (ö. 18/639) ve Bilâdü'ş-Şâm Fetihlerindeki Rolü

Abstract

Yezîd b. Ebî Süfyân, Mekke’nin fethiyle beraber Müslüman olmuş sahâbîlerdendir. Arabistan Yarımadası’nda önemli bir konuma sahip Benî Ümeyye ailesine mensuptur. Babası Ebû Süfyân, Mekke’nin ileri gelenlerindendir. Bununla beraber Ebû Süfyân, Müslüman olmadan önce, İslâm’a karşı olup Hz. Peygamber’in tebliğ vazifesini engellemeye çalışan düşmanlar arasında yer almıştır. Mekke’nin fethine kadar bu düşmanlığı devam ettiren Ebû Süfyân, Mekke’nin fethedildiği gün ailesiyle beraber İslâmiyet’e girmiş ve müellefe-i kulûb’dan sayılarak, Hz. Peygamber tarafından kendilerine büyük miktarda ganimet verilmiştir. Ebû Süfyân’ın büyük oğlu ve “Yezîdü’l-hayr” olarak anılan Yezîd b. Ebî Süfyân, ahlakıyla ön plana çıkmış ve Ebû Süfyân’ın en hayırlı evlatlarından biri olarak kabul edilmiştir. Müslüman olduktan sonra Huneyn Savaşı (8/630) dahil gerçekleşen bütün savaşlara iştirak etmiş ve bunların birçoğunda komutanlık yapmıştır. Hz. Peygamber döneminde başta Teymâ ve Necrân valiliği olmak üzere farklı görevlerde yer almıştır. Hz. Peygamber vefat ettikten sonra hulefâ-yı râşidîn döneminde gerçekleşen fetih hareketlerine de katılarak bir asker, bir komutan ve vali olarak önemli vazifeler üstlenmiştir. Yezîd b. Ebî Süfyân, ilk halife Hz. Ebû Bekir tarafından, içinde Ebû Ubeyde b. Cerrâh, Şürahbîl b. Hasene ve Hâlid b. Saîd b. Âs’ın bulunduğu orduda başkumandan olarak Şam’ın fethini gerçekleştirmesi amacıyla görevlendirilmiştir. Buna mukabil hicri 13. yılda cereyan eden ve Müslümanların galibiyetiyle son bulan Ecnâdeyn Savaşı’nda yer almıştır. Hicretin 14. yılında başa geçen ikinci halife Hz. Ömer döneminde de fetih hareketlerine devam eden Yezîd b. Ebî Süfyân, aynı yıl içinde gerçekleşen Dımaşk’ın fethinde önemli bir rol oynamış, Şam’ın fethinden sonra da Dımaşk’a vali olarak tayin edilmiştir. Böylelikle Dımaşk’a atanan ilk Müslüman vali olmuştur. Vali olduktan sonra da komutanlık vazifesini devam ettiren Yezîd b. Ebî Süfyân, başta Mercu'r-Rûm Savaşı olmak üzere birçok savaşa iştirak ederek önemli başarılar elde etmiş, birçok şehri ve bölgeyi fethetmiştir. Özellikle Bizans’a karşı gerçekleştirilen Yermük Savaşı’nda ordunun dağıldığı, bazı asker ve komutanların kaçtığı esnada babası Ebû Süfyân ile birlikte ordunun merkezinde yer alarak savaşa devam etmiş ve savaşın kazanılmasında önemli bir rol üstlenmiştir. Savaşçı kişiliğinin yanında ilme de önem veren Yezîd b. Ebî Süfyân, Şam valiliği esnasında dönemin halifesi Hz. Ömer’den Şam halkına Kur’ân-ı Kerîm ve fıkıh öğretecek kimseler istemiş, bunun üzerine Hz. Ömer de Mu‘âz b. Cebel, Ubâde b. Sâmit ve Ebü’d-Derdâ’yı Şam’a göndermiştir. Tüm bu gelişmelerden kısa bir süre sonra Yezîd b. Ebî Süfyân, Hz. Ömer döneminde gerçekleşen ve ashaptan birçok kimsenin hayatını kaybetmesine sebep olan Amvâs Vebası (17/638) sonucu vefat etmiştir. Hz. Peygamber’den naklen hadis rivayetleri de bulunmaktadır. Araştırmamızda Yezîd b. Ebî Süfyân’ın nesebi, ailesi, Müslüman oluşu, Hz. Peygamber döneminde katıldığı gazveler, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer dönemindeki faaliyetleri incelenmiştir. Bu çalışmada birden fazla kaynaktan yararlanılmış, özellikle tabakât, fütûhât ve şehir tarihi türündeki eserler esas alınmış, çağdaş araştırma kaynaklarından da faydalanma yoluna gidilmiştir.