Trabzon İlahiyat Dergisi (Jun 2021)
Hakâiku’t-tefsîr Bağlamında İlk Sûfîlerin Cihad ve Kıtal Ayetlerine Yaklaşımları
Abstract
Bu çalışma, sistematik bir tefsiri günümüze ulaşmış sûfî müfessirlerin ilki sayılan Sülemî’nin (öl. 412/1021) Hakâiku’t-tefsîr isimli eseri üzerinden ilk sûfîlerin cihad ve kıtal ayetlerine yaklaşımlarını ele almaktadır. Çalışmamızın amacı; İşârî tefsir geleneğinin en önemli temsilcilerinden biri olan Sülemî’nin tefsirinde cihad-kıtal âyetlerine yaklaşımı üzerinden ilk sûfîlerin cihad anlayışının ne olduğunu ortaya koymaktır. Bu çalışmayı Hakâiku’t-tefsîr üzerinden ele almamızın nedenleri şunlardır: Hakâik işârî tefsir alanında Kur’an’ın baştan sona tefsirini içeren ve bize ulaşan ilk kâmil tefsir kabul edilmektedir. Sülemî tefsirini kendi dönemine kadar yaşamış sûfîlerin görüşlerini aktararak ansiklopedik bir tarzda oluşturmuştur. Tefsir, Sülemî’nin kendi görüşünden ziyade kendinden önceki sûfîlerin görüşlerini aktardığı için doğrudan ilk sûfîlerin cihada bakışını yansıtmaktadır. Çalışmada önce Kur’an merkeze alınarak cihad-kıtal farkı ortaya konulmuş, daha sonra müstakil başlıklar altında cihad ve kıtal âyetleri kronolojik olarak tasnif edilerek ilk sûfîlerin âyetler hakkındaki yorumları detaylı bir şekilde irdelenmiştir. İlk sûfîlerin görüşleri günümüze ulaşmış kendi eserlerinden de teyit edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak ilk sûfîlerin cihad ve kıtal âyetlerine yaklaşımı zâhir düşmanla cihad etmekten ziyade nefse karşı cihad etmek şeklindedir. Onların nefisle cihad merkezli cihad algısı âyetlerden çok Hz. Peygamber’e atfedilen “Küçük cihattan büyük cihada döndünüz” sözüne dayanmaktadır. İlk sûfîler cihad ve kıtal âyetlerini genellikle nefisle cihad bağlamında tevil ederken âyeti metin içi ve tarihî bağlamından ayrı olarak değerlendirmektedirler. Bununla beraber onlar küçük cihad dedikleri zâhir düşmana karşı cihadı da kabul etmektedirler.
