Seminare (Sep 2016)
Crux in medio ecclesiae – najstarsze monumentalne krucyfiksy z cysterskich kościołów w Loccum, Pforta i Sorø
Abstract
Obok ołtarza głównego, który był centrum sanctuarium klasztornego kościoła cystersów, i ku któremu zwrócony był chór mnichów, ołtarz Św. Krzyża (altare crucis), ulokowany przed przegrodą chóru, stanowił drugi istotny element wyposażenia i ośrodek liturgicznej przestrzeni cysterskiego kościoła. Ołtarz ten, umiejscowiony in medio ecclesiae i zwrócony ku chórowi konwersów, był najważniejszym liturgicznie i plastycznie miejscem w zachodniej partii klasztornej świątyni. Na ołtarzu tym, oprócz ceremonii liturgicznych, były prezentowane relikwie. Z jego kompozycją od początku był związany monumentalny krucyfiks wieńczący przegrodę oddzielającą chór mnichów od chóru konwersów. Jego obecność, wraz z drewnianą materią i malowanym wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego, zalecały najstarsze postanowienia kapituły generalnej z 1134 r. Do najstarszych zachowanych tego typu krucyfiksów należą krzyże z cysterskich opactw Loccum, Pforta i Sorø. Trzy najstarsze krucyfiksy, wieńczące in medio ecclesiae przegrody chóru i ołtarze Św. Krzyża, charakteryzuje połączenie ikonografii crux gemmata i lignum vitae, co komponuje w efekcie tryumfalny obraz krzyża - crux triumphalis. Monumentalne krucyfiksy, ukazane jako chwalebne drzewo życia, realizują ideę cysterskiego kościoła jako Raju z umieszczonym w jego centrum drzewem życia - ecclesia est paradisus et lignum vitae est in medio paradisi. Trwanie tej koncepcji ideowej znajdzie swoje potwierdzenie jeszcze w połowie XIV w., o czym świadczy monumentalny krucyfiks-lignum vitae nad przegrodą chóru i ołtarzem Św. Krzyża w kościele opactwa w Doberan.
