معماری اقلیم گرم و خشک (Aug 2022)
واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچها از طریق سپهرنشانه‌ای یوری لوتمان
Abstract
دوری از مرکز سیاسی کشور و شرایط جغرافیایی بلوچستان سبب گردیده مسکن بومی بلوچها حتی پس از یکجانشینی الگویی ثابت را که در پیوند با فرهنگ این قوم بوده، تا سال‌های بسیاری حفظ کرده و با تغییر و تحولاتی اندک به حیات متوازن خود ادامه دهد. خانه‌ی بلوچ همواره در حکم بازنمودی از فرهنگ قوم بلوچ، از یک‌سو در مناسباتی نزدیک و درهم با ویژگی‌های مبتنی بر بافت قبیله‌ای این مردمان بوده و از سوی دیگر، قائم به قواعد سیستمی درون‌ماندگار معماری مسکن بومی پدید آمده است. اما در سال‌های اخیر شرایط مخدوش حاکم بر پیکره‌ی معماری و شهرسازی کشور توازن آن را بر هم زده و ناهمسازی‌هایی را ایجاد نموده است. بدیهی است ادامه‌ی این روند، هویت معماری بومی منطقه‌ی بلوچستان را بیش از پیش دچار خدشه می‌نماید. هدف پژوهش حاضر یافتن نشانه‌هایی است که مسکن بومی بلوچها را در پیوندهایش با آنچه در مرکز و پیرامون فرهنگ بلوچ رخ می‌دهد، پدید آورده و به همین منظور از سپهرنشانه‌ای به عنوان ابزار تحلیل سازوکار عملکرد نشانه‌ای فرهنگ استفاده می‌نماید. سپهرنشانه‌ای در این پژوهش کارکردی دوگانه دارد، هم به عنوان یک ابرمفهوم و روشی کل‌گرا در تحلیل مسکن بومی بلوچها به کار می‌رود و هم مسکن بومی بلوچ را به عنوان فضایی که در آن همه‌ی اشکال ارتباطی رخ می‌دهد، در مقام یک سپهرنشانه‌ای در نظر گرفته و مورد واکاوی قرار می‌دهد. نتیجه آنکه ساختار فضایی خانه‌ی بومی بلوچها در پیوند بسیار محکم با فرهنگ و ساختار اجتماعی قومی/قبیله‌ای آن‌ها است که بدون دخالت معماران بر پایه‌ی نظام خویشاوندی، نظام طبقاتی و سنت‌های کوچ‌نشینی این قوم بنا نهاده شده و بازگوکننده‌ی زیست مردمانی است که در یک سپهر نشانه‌ای زیسته و بهترین پاسخ‌ها را برای مسائل خویش یافته‌اند. با یافتن نشانه‌های فرهنگی مسکن بومی بلوچ و معاصرسازی آن‌ها در ساخت‌وسازهای جدید می‌توان هم حیات را در این نوع مسکن جاری ساخت و هم هویت آن را که برساخته‌ی حافظه‌ی جمعی این قوم است، حفظ نمود.
Keywords
