بررسی اثر خاک ورزی کنترل شده در کشت گیاه سیاه دانه بر انرژی مصرفی، خصوصیات فیزیکی و حفاظت از خاک (مطالعه موردی: اراضی شیبدار منطقه هزار جریب بهشهر)

Abstract

سابقه و هدف: به تازگی، خاک‌ورزی حفاظتی (کنترل شده) به عنوان عامل تثبیت‌کننده خاک، بسیار مورد توجه قرار گرفته است تا خاک کمتر زیر و رو شود و حداقل 30 درصد پوشش سطح خاک باقی بماند. این امر به حفظ ساختار خاک و رطوبت آن علی‌الخصوص مزارع شیب‌دار کمک بسزایی می‌نماید. مزارع منطقه هزارجریب بهشهر، شیب‌دار بوده و به واسطه اقلیم سرد و خشک و وزش باد در اغلب مواقع سال، بحث تثبیت و حفظ رطوبت و ساختار خاک و جلوگیری از آبشویی و بادشویی آن بسیار حائز اهمیت است. از طرف دیگر، اراضی شیبدار منطقه هزار جریب بهشهر بصورت دیم تحت کشت گندم و جو هستند که عایدی کمی برای کشاورزان داشته و محصول جایگزین می‌طلبد. در این راستا، گیاه سیاه‌دانه به عنوان جایگزینی ارزشمند برای محصولات فعلی است. بنابراین هدف از این مطالعه، بررسی اثر خاک-ورزی کنترل‌شده به منظور کشت گیاه سیاه‌دانه بر انرژی مصرفی، خصوصیات فیزیکی و حفاظت از خاک و همچنین عملکرد گیاه در اراضی شیبدار منطقه هزارجریب بهشهر بود.مواد و روش‌ها: پارامترهای مورد بررسی شامل نیروی کششی مورد نیاز ابزار خاک‌ورز، مصرف سوخت تراکتور و تغییر میزان خردشدگی و نفوذپذیری خاک قبل و بعد از خاک‌ورزی بود. متغیرهای ورودی شامل ضمیمه ریشه بر در دو سطح (بدون و با ریشه‌بر)، عمق خاک-ورزی در دو سطح (35 و 28 سانتی‌متر برای چیزل) و سرعت پیشروی در دو سطح (دنده‌های 1 و 2 سنگین) بود. با در نظر گرفتن 3 تکرار برای هر تیمار، مجموعاً 24 کرت آزمایشی به عرض 2 و طول 40 متر با روش بلوک کامل تصادفی و به صورت عمود بر شیب ایجاد شد. در خصوص عملکرد و اجزای عملکرد سیاه‌دانه، پس از برداشت محصول، پارامترهای عملکرد بیولوژیک، وزن ریشه، طول ریشه، قطر ریشه، عرض پراکنش ریشه، تعداد فولیکول در بوته، تعداد دانه در فولیکول، وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، قطر ساقه و عملکرد در واحد سطح اندازه‌گیری شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که اثر متغیرهای ورودی تنها بر نیروی کششی مورد نیاز ابزار خاک‌ورز و مصرف سوخت تراکتور به اضافه عملکرد زیستی (کاه) و عملکرد در واحد سطح سیاه‌دانه در سطح 5 درصد معنی‌دار بود. استفاده از ریشه‌بر، موجب افزایش نیروی کششی مورد نیاز ابزار خاک‌ورز و مصرف سوخت تراکتور شد در حالی که اثر نامطلوبی بر نفوذپذیری و خردشدگی خاک، وزن بذر، عملکرد زیستی و عملکرد در واحد سطح سیاه‌دانه داشت. استفاده از سرعت پیشروی بالاتر منجر به افزایش نیروی کششی و مصرف سوخت شده و در حالت بدون ریشه بر، منجر به کاهش میزان نفوذپذیری و خردشدگی خاک، عملکرد زیستی و عملکرد در واحد سطح سیاه‌دانه در عمق بیشتر خاک‌ورزی شده است در حالی که در عمق کمتر تفاوت معنی‌داری در سطح 5 درصد بین دو سرعت دیده نمی‌شود. افزایش عمق خاک-ورزی تا محدوده رشد عمودی ریشه به واسطه کشش منفی ابزار خاک‌ورز، موجب کاهش نیروی کششی و مصرف سوخت شده و بر نفوذپذیری و خردشدگی خاک و عملکرد محصول تأثیر مثبت داشته است.نتیجه‌گیری: بهترین تیمار مورد بررسی، ابزار خاک‌ورز سه کاره مورد استفاده، بدون ضمیمه ریشه بر، عمق شخم بیشتر و پیشروی با دنده یک سنگین بود. بدین‌ترتیب، صرفه‌جویی 25 درصدی در مصرف سوخت به علت کشش منفی رتیواتور، افزایش عمق شخم و کاهش 25 درصدی نیروی کششی موردنیاز، افزایش 25 درصدی عملکرد زیستی (کاه) و 45 درصد افزایش عملکرد سیاه‌دانه میسر خواهد شد.

Keywords

• تثبیت خاک
• ریزدانه
• مزارع غیرهمسطح
• مصرف سوخت
• نفوذپذیری