Studia Historiae Scientiarum (Sep 2024)
Oświeceniowa koncepcja nauki Andrzeja Trzcińskiego w Uwagach na Rozprawę o krytyce Stanisława Kostki Potockiego
Abstract
Artykuł dotyczy koncepcji nauki Andrzeja Trzcińskiego (1749–1823), krakowskiego profesora fizyki epoki oświecenia. W 1811 roku opublikował on Uwagi na Rozprawę o krytyce Stanisława Potockiego. Zazwyczaj tekst ten był postrzegany przez badaczy jako niewiele znaczące, złośliwe uwagi pod adresem Stanisława Potockiego (1755–1821) i jego dysertacji. Celem artykułu jest wydobycie i ukazanie, że za argumentacją zawartą w Uwagach... stała odmienna względem Potockiego wizja nauki, a także kultury i sztuki. W pierwszej kolejności zostało przedstawione kim był krakowski uczony oraz dlaczego jego postać i działalność pozostaje ciągle mało znana. Następnie na podstawie analiz tekstu Uwag... i porównań z Rozprawą o krytyce pokazano, że Trzciński był zwolennikiem empiryzmu, przeciwnikiem klasycyzmu (którego propagatorem był Potocki) oraz uczonym, który inspirował się sentymentalizmem i poglądami J.J. Rousseau. Wierny oświeceniowym ideałom Trzciński postulował badania nad Naturą. Uważał, że pierwszeństwo przed innymi dyscyplinami naukowymi mają nauki przyrodnicze, gdyż są użyteczne (ułatwiają życie, polepszają jego jakość oraz służą wszystkim, to znaczy dobru ogólnemu). Nauki piękne, sztuka zarezerwowane są dla nielicznych i nie przynoszą większych pożytków społeczności, poza przyjemnością i rozrywką. W artykule poruszono również kwestię polskiego języka naukowego.
