بررسی دلایل و عوامل قاچاق چوب‌های جنگلی در شمال ایران

Abstract

یکی از مهم‌ترین عوامل تخریب جنگل‌های شمال کشور، بهره‌برداری‌های غیرمجاز در قالب قطع و برداشت‌های غیرمجاز و قاچاق چوب‌های جنگلی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی دلایل و عوامل قاچاق چوب و ارتباط بین آنهاست. به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها، از مصاحبۀ بـاز یـا بدون ساختار استفاده و با 51 نفر از ذی‌نفعان مختلف مصاحبه شد. تحلیل داده‌ها به روش تئوری داده‌بنیاد انجام گرفت. در کدگذاری باز این روش، متن مصاحبۀ اطلاع‌رسانان به کدهای مفهومی شکسته و سپس مقوله‌بندی شد. در کدگذاری محوری، روابط بین کدها مشخص و در کدگذاری انتخابی، ارتباط کدها با یکدیگر توصیف شد. در کدگذاری باز 22 کد اصلی در زمینۀ قاچاق چوب حاصل شد. براساس مدل پارادایمی، جایگاه و روابط بین کدها حول پدیدۀ محوری قاچاق چوب تعیین و کدهای احصاشده در پنج بخش مدل شامل شرایط علّی (یک کد اصلی)، شرایط زمینه‌ای (هفت کد اصلی)، شرایط مداخله‌گر (یازده کد اصلی)، کنش/ کنش متقابل (سه کد اصلی) و پیامدها (یک کد اصلی) طبقه‌بندی شد. روابط بین کدها نشان می‌دهد که «فروپاشی نظام مدیریت جنگل و نداشتن طرح و برنامۀ حفاظت از آن» علت اصلی قاچاق چوب است، اما شرایط زمینه‌ای مثل بیکاری و افزایش فقر و مشکلات معیشتی و شرایط مداخله‌گر مثل ضعف و نبود نظام نظارت و کنترل قاچاق چوب در تشدید آن تأثیر بسزایی دارند. مجموع این شرایط سبب کنش/‌برهم‌کنش‌های «طمع برخی افراد در کسب درآمد با زحمت کم و سود زیاد از قاچاق چوب»، «فرار صنایع چوبی از تعرفه‌ها و مالیات‌ها با قاچاق چوب» و «درگیری بین قاچاقچیان و نیروهای حفاظتی و مسائل قضایی و اجتماعی آن» شده است. پیامد این کنش/برهم‌کنش‌ها چیزی جز «تخریب جنگل و کاهش تنوع زیستی و افزایش سیل، رانش، ...» نخواهد بود. در چنین شرایطی، پیشنهاد می‌شود که نظام مدیریت جنگل در قالب طرح‌های مدیریت جنگل استقرار یابد و تجهیزات، امکانات، تأسیسات و نیروی انسانی مورد نیاز آن تأمین شده و طرح مدیریت جنگل با مشارکت جوامع محلی و توجه به اشتغال‌زایی و کاهش وابستگی آنان به جنگل تهیه شود. عملیاتی شدن این پیشنهادها می‌تواند بخشی از ضعف‌های ساختاری و مدیریتی، نظارتی و کنترلی را برطرف کند.

Keywords

• تخریب جنگل
• تئوری داده‌بنیاد
• سیاستگذاری