Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Apr 2021)
Tek Parti Dönemi Raporlarında Van
Abstract
Cumhuriyet döneminde hazırlanan raporlar ağırlıkla Şeyh Said ve Ağrı isyanları sonrasında hazırlandığından asayişi sağlama ve Türk kültürünü benimsetme başlıkları ön plandaydı. İsmet İnönü, Celal Bayar, Abdülhalik Renda, Abidin Özmen, Hasip Aytuna, Fevzi Kalfagil, Hasan Reşit Tankut ve Cevat Dursunoğlu’nun hazırladığı raporlarda Van önemli bir yer tutmaktaydı. Raporlarda Van başlığında farklı denklemler ve öneriler yer alırken ortak nokta eğitim, ekonomi, kültür vb başlıklarıyla hâkim ideolojiye yönelik bölgedeki toplumsal aidiyeti güçlendirmekti. Türklüğü temsil eden argümanların zenginleştirilmesiyle bölge halkının sistemle daha ahenkli bir bütünleşme yaşayacağına inanç tamdı. Homejen bir ulus oluşturma formunda Karadeniz Sürmene’den Van’a iskân edilen Türk nüfus kitlesi bölge için bir model teşkil etti. Bölgede Türklük vurgusu hemen hemen bütün raporlarda yer alsa da Türklüğün kadim bir merkezi olması nedeniyle Erciş’e ayrı bir parantez açıldı. Raporlarda bölgedeki Türk nüfusundan ziyade Türkçe konuşma meselesi üzerine yoğunlaşıldı. Van’da Türk kültürünün yaygınlaştırılması/yaşatılması konusunda İsmet İnönü ve Abdülhalik Renda’nın raporlarında bir ümitsizlik/tedirginlik gözlemlenirken Hasan Reşit Tankut ve Hasip Aytuna Van’ı Türk kültürünün benimsendiği başat merkezlerinden biri olarak değerlendirdiler. Bayar, bölge halkıyla sağlıklı bir iletişim ağı oluşturmak ve tek parti anlayışının zihin dünyasının toplumda bir karşılık bulması için Van Gölü işletmesi dahil olmak üzere birçok işletmenin açılmasını önemsemekteydi. Bayar’ın raporunda kültür-dil başlığı yerine farklı olarak ekonomi başlığı ön plana çıkmaktaydı.
