پژوهشنامه علم سنجی (Sep 2019)
سنجش، ارزیابی و تبیین محرکها و موانع تجاریسازی علم و فناوری در دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه شاهد)
Abstract
هدف: تجاریسازی علم و فناوری، از مهمترین مصادیق نوآوری در علم و فناوری است که میتواند به این سؤال مهم پاسخ دهد که چه افراد، سازمانها و کشورهایی توانستهاند ایده و دانش را به محصول و ثروت تبدیل کنند و در این مسیر چه عواملی مؤثر بوده است. این پژوهش با هدف شناسایی وضعیت تجاریسازی تحقیقات دانشگاهی، محرکها و موانع تجاریشدن آنها اجرا و در شش مرحله برای دستیابی به اهداف و پاسخگویی به سؤالات تحقیق صورت پذیرفت. روششناسی: در این مطالعه که از نوع تحلیلی علمسنجی و از نظر هدف کاربردی است بهمنظور جمعآوری اطلاعات از روش کتابخانهای در مرحله اول و پرسشنامه در پنج مرحله بعدی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش را دو گروه متخصصان حوزه تجاریسازی و اعضای هیئت علمی دانشگاه شاهد که حداقل دارای یک طرح پژوهشی بودهاند تشکیل دادهاند. اطلاعات مربوط به عوامل مؤثر بر تجاریسازی از منابع کتابخانهای و سایر دادهها از طریق پرسشنامه جمعآوری شده است. بهمنظور تحلیل دادههای پژوهش از روش آماری آزمون میانگین و روشهای تصمیمگیری چند شاخصه دیمتل و فرایند تحلیل شبکهای استفاده شده است. یافتهها: پس از مطالعه منابع علمی مربوط به حوزه تجاریسازی رویکرد تحلیل بازار بهعنوان رویکرد مناسب ارزیابی پتانسیل تجاری طرحهای پژوهشی انتخاب و به کمک این رویکرد بیش از 214 طرح پژوهشی اجراشده در دانشگاه از نظر پتانسیل تجاریسازی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان دادند که حدود 70 درصد طرحهای پژوهشی دارای پتانسیل تجاریسازی بوده و 30 درصد آنها فاقد چنین پتانسیلی هستند. در ادامه با بررسی مطالعات و تحقیقات داخلی و خارجی درخصوص تجاریسازی، نزدیک به 120 مؤلفه اصلی و فرعی مؤثر بر تجاریسازی استخراج و مورد پالایش قرار گرفت که نهایتاً تعداد 51 مؤلفه در قالب 13 عنوان عامل اصلی نامگذاری و در سه بعد فردی، سازمانی و نهادی دستهبندی شدند. نتیجهگیری: نتایج نظرسنجی خبرگان نشان دادند که عوامل شناساییشده برای تجاریسازی مناسب و قابل قبول هستند. نتایج مربوط به بررسی روابط بین عوامل اصلی و ابعاد سهگانه که با اجرای تکنیک دیمتل انجام شد نشان داد که اثرگذارترین شاخصها درخصوص عوامل مؤثر بر تجاریسازی تحقیقات دانشگاهی بهترتیب شامل نگرش مدیریتی، برنامهریزی و سیاستگذاری، تسهیل و پشتیبانی، زمینهسازی فرهنگی، عامل سیستمی، حمایت سازمانی، ساختار سازمانی و تأمین و تجهیز میباشند و عوامل دیگر شامل دانش و آگاهی، توانمندی و مهارت، خلاقیت و نوآوری، ریسکپذیری و اعتماد در گروه شاخصهای معلول قرار میگیرند. اولویتبندی عوامل مؤثر بر تجاریسازی با روش فرایند تحلیل شبکهای انجام و مشخص کرد که عامل برنامهریزی و سیاستگذاری بالاترین اولویت را به خود اختصاص میدهد و پس از آن عامل حمایت سازمانی، طرز نگرش مدیریت، زمینهسازی فرهنگی، تسهیل و پشتیبانی، سیستمهای سازمانی و سایر عوامل قرار دارند. بررسی وضعیت هر یک از عوامل مؤثر بر تجاریسازی از دیدگاه صاحبان طرحهای پژوهشی نشان داد که فقدان آنها بهعنوان مانعی برای تجاریسازی و وجود هر یک میتواند محرکی برای موفقیت محققان در تجاریسازی نتایج طرحهای پژوهشی باشد.
Keywords
